Μετά την πλημμύρα

Φυσικά τον πρώτο λόγο έχουν οι μετεωρολόγοι, τρεις συνολικά, που προβλέπουν ένταση των φαινομένων και επέκτασή τους και στον υπόλοιπο θεσσαλικό κάμπο. Η πολιτεία έχει προειδοποιηθεί, αλλά η ένταση του φαινομένου εξαρτάται και από έναν ακόμα παράγοντα: ποια θα είναι η λεκάνη απορροής των υδάτων που ρέουν από τα βουνά που περιβάλλουν τον κάμπο, στα βαθύτερα σημεία της θεσσαλικής πεδιάδας. 28 ώρες αργότερα, 660 χιλιοστά βροχής πέφτουν γύρω και μέσα στην πόλη της Καρδίτσας και την Πεζούλα του νομού Καρδίτσας.

Οι δίοδοι του νερού

Τον Σεπτέμβριο του 2020 η Καρδίτσα (που είχε πλημμυρίσει) είχε δεχθεί 219 χιλιοστά νερού και το Μουζάκι 270. Στον «Ιανό» η μετεωρολογική υπηρεσία δεν είχε προβλέψει νωρίς –πριν την εκδήλωση του μεσογειακού κυκλώνα– τις συνέπειές του για τη Θεσσαλία. Αυτή τη φορά στη σύσκεψη της 5ης Σεπτεμβρίου 2023 οι μετεωρολόγοι είναι κατηγορηματικοί: το φαινόμενο θα είναι πιο ισχυρό από τον «Ιανό». Ο μετεωρολόγος Θοδωρής Ζιακόπουλος, που πήρε μέρος με δύο ακόμα συναδέλφους του στη σύσκεψη της 5ης Σεπτεμβρίου, γράφει στο προσωπικό του ιστολόγιο

στις 8 Σεπτεμβρίου, απαντώντας στο ερώτημα τι κοινό είχαν οι εκδηλώσεις του «Ντάνιελ» σε Μαγνησία και Καρδίτσα: «Το κοινό στοιχείο είναι το γεγονός ότι έπεσε πάρα πολύ νερό και στις δύο περιοχές με μεγάλες εντάσεις. Οι διαφορές συνδέονται με τα χαρακτηριστικά των λεκανών απορροής και κυρίως με την παροχετευτικότητά τους».

Με απλά λόγια, η έκβαση του φαινομένου θα εξαρτιόταν μεταξύ των άλλων από τις διεξόδους που θα είχε το νερό. «Το νερό που έπεσε στο Πήλιο βρήκε τον δρόμο του στη θάλασσα και βοηθούντων των μεγάλων κλίσεων υπήρξαν μόνο σημειακά πλημμύρες» μου λέει ένας από τους κυβερνητικούς παράγοντες που πήρε μέρος στις συσκέψεις πριν από την πλημμύρα στην Καρδίτσα. «Στον κάμπο της Καρδίτσας η διέξοδος αυτή δεν υπήρχε. Το νερό κατέλαβε τον χώρο και έπεφτε πολύ πιο αργά».

Κατεβαίνοντας από τον Όλυμπο προς τον Δομοκό, τα νερό διασχίζει διάφορα υψόμετρα. Καθώς δεν υπάρχει ενιαίος αντιπλημμυρικός σχεδιασμός, η κάθε περιοχή αυτοσχεδιάζει ανάλογα με τις ανάγκες της και πολλές φορές το νερό έρχεται με μεγάλη ορμή από τα ορεινά, όπου από ένα υψόμετρο και πάνω (600 μέτρα) τα έργα είναι στην αρμοδιότητα της δασικής υπηρεσίας. Ο Πηνειός στενεύει σε δύο σημεία στην Φαρκαδόνα – μια κωμόπολη ανάμεσα στη Λάρισα και τα Τρίκαλα.

Το ποτάμι είναι ο αποδέκτης σχεδόν όλων των νερών του υπουργείου Γεωργίας, όπου εξηγείται και η αποξήρανση μεγάλων εκτάσεων στην περιφέρειά του για λόγους αγροτικής ανάπτυξης).

Μισός συναγερμός

Οι κάτοικοι της Φαρκαδόνας ενημερώθηκαν την Τετάρτη το απόγευμα με τον τηλεβόα, αλλά όχι με το 112. Ο υπουργός Πολιτικής Προστασίας Βασίλης Κικίλιας σημείωσε

πάντως ότι «οι δήμαρχοι έχουν την ευθύνη να δώσουν εντολή προς το ΕΣΚΕΔΙΚ για έκδοση 112 σε τοπικό επίπεδο», και τόνισε ότι ειδικά για τις πλημμύρες θα ήταν εγκληματικό αν επιχειρείτο εκκένωση ολόκληρου του θεσσαλικού κάμπου, που έχει 230.000 κατοίκους.

Ο δικηγόρος Στέλιος Σούρλας γύρισε στο σπίτι του στη Φαρκαδόνα στις 11 το βράδυ της Τετάρτης 6 Σεπτεμβρίου. «Έβρεχε» μου λέει, «αλλά το νερό ήταν στα 11 εκατοστά. Μέσα όμως σε μισή ώρα άκουσα τον σκύλο να κλαίει και να πνίγεται». Ο Σούρλας, που είναι ψηλός (1.88μ) έβγαλε τους γονείς του στην πλάτη από τα νερά, ενώ το ύψος τους είχε φτάσει στους ώμους του.

Μετράμε τα λεπτά

Πάντως ούτε στον Παλαμά και τα χωριά του έφτασε το μήνυμα του 112 νωρίτερα από τις 7:08 το πρωί της Πέμπτης 7 Σεπτεμβρίου, και ενώ η περιοχή είχε αρχίσει να πλημμυρίζει από τις 3:30 τη νύχτα. Δύο πηγές του μηχανισμού Πολιτικής Προστασίας μού είπαν ότι η κυβέρνηση, ακόμα και το πρωί της Πέμπτης 7 Σεπτεμβρίου, δεν είχε καθαρή εικόνα του τι συνέβαινε στην περιοχή «βορειοανατολικά της Καρδίτσας, καθώς η περιοχή είχε σκεπαστεί από νερά, ελικόπτερα δεν ήταν δυνατόν να πετάξουν και τα σπίτια είχαν ήδη σκεπαστεί. Γύρω στις 11 το πρωί καταλάβαμε ότι έχουμε πρόβλημα και αρχίσαμε να κινητοποιούμε τους πάντες και τον στρατό».

Ένα στέλεχος της Πυροσβεστικής που δραστηριοποιήθηκε επί ένα εξαήμερο σε τρεις από τους τέσσερις νομούς της Θεσσαλίας (εκτός από τη Μαγνησία), μου είπε πως το βασικό πρόβλημα ήταν «η ταχύτητα με την οποία ερχόταν το νερό, όπου κι αν δραστηριοποιούμασταν. Γι’ αυτό και δεν έχει νόημα η εκκένωση οικισμών και χωριών στην πλημμύρα, δεν έχεις τον χρόνο που έχεις στη φωτιά. Παίζεις με τα λεπτά, μέσα σε ένα τέταρτο το νερό μπορεί να ανέβει ένα μέτρο και να σε κλείσει ώστε να μην μπορείς να πας πουθενά. Οι ντόπιοι βασικά τα έκαναν όλα σωστά πριν από την πλημμύρα σε ό,τι αφορά τη διάσωση, ανεβαίνοντας στα πιο ψηλά σημεία των οικισμών και των χωριών τους».

Ποιο ανάχωμα θα σπάσει;

Σε αυτές τις συνθήκες, ορισμένοι ντόπιοι αρέσκονται στο παιγνίδι του μουτζούρη, καθώς δεν υπάρχει συνολικός σχεδιασμός των αντιπλημμυρικών: «Να σωθεί ένα χωριό, αλλά τα νερά θα πάνε στο δίπλα», όπως λέει στέλεχος της περιφερειακής διοίκησης της Θεσσαλίας που θέλει να παραμείνει ανώνυμο, λόγω της προεκλογικής περιόδου. Γι’ αυτό ακριβώς κατηγορούν και τον περιφερειάρχη Κώστα Αγοραστό οι επικριτές του: ότι για να σώσει την Καρδίτσα, που είχε πλημμυρίσει μια φορά το 2020, έβαλε σε κίνδυνο τα χωριά. «Η αλήθεια είναι ότι τα αναχώματα γύρω από την Καρδίτσα ενισχύθηκαν σε σημείο που το νερό να αναζητά αλλού διεξόδους», λέει διοικητικό στέλεχος της Περιφέρειας «αλλά δεν ήταν μόνο ή κυρίως αυτός ο λόγος που πλημμύρισε ο Παλαμάς».

Ολόκληρη την Τετάρτη 6 Σεπτεμβρίου η Καρδίτσα «έπαιζε» με την πλημμύρα· ένας οικισμός (που είχε πλημμυρίσει το 2020) εκκενώθηκε και ο ποταμός Καράμπαλης έδειχνε τα δόντια του στην πόλη, που σε καμία περίπτωση δεν έπρεπε να πλημμυρίσει για δεύτερη φορά

σε δύο χρόνια. Ένας τοπικός εργολάβος κατήγγειλε ότι ο αντιπεριφερειάρχης Καρδίτσας Κώστας Νούτσιος του έδωσε εντολή να «σπάσει» ένα ανάχωμα του ποταμού Καλέντζη, που επίσης περιβάλλει την πόλη και ενώνεται με τον Καράμπαλη στο χωριό Κοσκινά – κάτι που ο αντιπεριφερειάρχης αρχικά αρνήθηκε.

Οι κάτοικοι του Παλαμά και της Μεταμόρφωσης κατήγγειλαν ότι για να προστατευθεί η Λάρισα και η Καρδίτσα «θυσιάστηκαν» τα χωριά.

Όπως παραδέχθηκε ο Νούτσιος εχθές, όντως έδωσε εντολή να σπάσει το φράγμα

, κατ’ εντολή του δημάρχου Παλαμά, που διαμαρτύρεται τώρα ότι η πόλη του πλήρωσε τη σωτηρία της Καρδίτσας.

Και στελέχη της τοπικής αυτοδιοίκησης πρόβαλαν την άποψη ότι «σπάσανε» σκόπιμα αναχώματα και αλλού, όπως στη Φαρκαδόνα, ότι δεν άνοιξαν οι πόρτες φράγματος με αποτέλεσμα να «μπλοκαριστεί» το νερό και να προκληθεί τοπικά πλημμυρικό φαινόμενο. Mια τέτοια καταγγελία έκανε ο πρώην δήμαρχος Φαρκαδόνας, Θανάσης Μεριβάκης.

Ο Μεριβάκης υποστήριξε ότι η πόρτα ενός φράγματος έμεινε κλειστή. Αλλά ο δήμαρχος και κάποιοι χωριανοί τους τον διέψευσαν, απειλώντας τον μάλιστα με αγωγές. Ο υπουργός Πολιτικής Προστασίας και Κλιματικής Κρίσης Βασίλης Κικίλιας αρνήθηκε

ότι η κυβέρνηση είχε οποιαδήποτε παρέμβαση σε οποιοδήποτε φράγμα ή ανάχωμα της περιοχής για να αλλάξουν πορεία τα νερά. Όμως αν διαβάσει κανείς προσεκτικά τη δήλωση Κικίλια, βλέπει ότι ο υπουργός μιλάει για παρέμβαση της κυβέρνησης, χωρίς να αποκλείει παρέμβαση των τοπικών αρχών.

Τελικά, αυτές οι αλληλοκατηγορίες έχουν μικρή σημασία, καθώς οι αιρετοί αποφασίζουν χωρίς συχνά να ξέρουν τι κάνουν, και μετά αρνούνται την ευθύνη.

Να σημειωθεί ότι το 2018 οι αιρετοί άρχοντες της Θεσσαλίας οργάνωσαν συνέδριο για τον Πηνειό, στο οποίο διαπίστωναν

ότι οι ίδιοι και η χώρα δεν ήταν σε θέση να ανταποκριθούν στην ευρωπαϊκή οδηγία για τις λεκάνες πλημμύρας: «Είναι ιδιαίτερα σημαντικό, τα μέτρα που περιγράφονται στο Σχέδιο Διαχείρισης Υδατικών Πόρων Λεκάνης Απορροής Θεσσαλίας (εφαρμογή της οδηγίας πλαίσιο 2000/60/ΕΚ) και στο Σχέδιο Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας της Θεσσαλίας (εφαρμογή της οδηγίας πλαίσιο 2007/60/ΕΚ) να εφαρμοσθούν άμεσα στο πλαίσιο της αειφορικής διαχείρισης και ανάπτυξης των υδατικών πόρων καθώς και της προστασίας του ανθρωπογενούς και φυσικού περιβάλλοντος. Διαγνώστηκε ότι υπάρχει αδυναμία εφαρμογής και απαιτείται πολιτική πρωτοβουλία για θεσμική μεταρρύθμιση και εκπόνηση εξειδικευμένων μελετών και πολιτικών εφαρμογής» διαβάζουμε στα συμπεράσματα του συνεδρίου.

Έργα στα χαρτιά

Τα έργα που σχεδιάσθηκαν (;) το 2020 μετά τις πλημμύρες της Καρδίτσας όχι απλά δεν έγιναν –για πολλούς λόγους που άλλοι έχουν σχέση με τα υπουργεία και άλλοι με την τοπική εξουσία, όπως Δήμους και Περιφέρεια– αλλά υπήρξε και μια μεγάλη «ευελιξία»

ως προς το τι θα χαρακτηριζόταν αντιπλημμυρικό (π.χ. ασφαλτοστρώσεις).

Πολλά από αυτά τα έργα θα επιβάρυναν ακόμα περισσότερο τη λεκάνη του Πηνειού. «Αν τα είχαμε κάνει θα είχε πλημμυρίσει και η Λάρισα», μου είπε στέλεχος του υπουργείου Περιβάλλοντος. Να σημειωθεί ότι η χώρα μας είναι υπόλογη έναντι της ΕΕ προκειμένου να παρουσιάσει λεκάνες πλημμύρας με βάση επικαιροποιημένα στοιχεία βροχόπτωσης που πρέπει να ανανεώνονται κάθε έξι χρόνια, επί τη βάσει των εξελίξεων της κλιματικής αλλαγής. Η επόμενη προθεσμία που μας έχουν δώσει είναι ως τις 14/7/2024.

Άλλα, πιο «βαριά» έργα, προϋπέθεταν απαλλοτριώσεις, περιβαλλοντικές μελέτες και άλλες αδειοδοτήσεις. Τίποτα από όλα αυτά δεν έγινε, επειδή άλλαξε ένας διευθυντής στο υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας και ο διάδοχός του δεν ήταν σίγουρος για την ποιότητα των μελετών. Χθες ο Γιώργος Λιάλιος από την Καθημερινή έγραψε ότι στο εξής τα έργα της Θεσσαλίας δεν θα «τρέχουν» από την Περιφέρεια, αλλά από την κυβέρνηση. Και ότι δεν θα χρειάζεται περιβαλλοντική έγκριση. Επ’ αυτού σχολίασε: «…μια πρόβλεψη που δεν είναι απαραίτητα όσο κακή ακούγεται, αν πρόκειται λ.χ. για την αντικατάσταση μιας γέφυρας. Είναι ωστόσο προβληματική όταν πρόκειται για έργα διευθέτησης ποταμών» (σ.σ.: τέτοια έργα δεν θα πληρώσει η ΕΕ)».

Ίσως αυτό το χάος να εξηγεί την οργή του μετεωρολόγου Ζιακόπουλου: «Στην ερώτηση για το ποιο είναι το ποσοστό συμβολής της κλιματικής αλλαγής στην ένταση, τη διάρκεια και την έκταση του επεισοδίου, η απάντηση δεν είναι εύκολη. Τα εργαλεία που έχουμε για να απαντήσουμε είναι: (α) η στατιστική, που όμως χρειάζεται μεγαλύτερο από όσο έχουμε δείγμα (παρόμοια περιστατικά) και (β) τα μαθηματικά μοντέλα, με τα οποία γίνεται σύγκριση του κλιματικού συστήματος όπως είναι, με το κλιματικό σύστημα που θα είχαμε χωρίς τα αέρια του θερμοκηπίου. Με την ευκαιρία της ερώτησης αυτής, θα παρακαλούσα το πολιτικό προσωπικό της χώρας να μη επικαλείται κατά το συμφέρον του την πολύ σοβαρή υπόθεση της κλιματικής αλλαγής. Άθελά του την ευτελίζει και την υπονομεύει».