Φωτιές στη Σιβηρία, πολικό ψύχος στο Τέξας, πλημμύρες κατακαλόκαιρο στη Γερμανία, αφύσικα παρατεταμένοι καύσωνες στην Ελλάδα…
Η κλιματική αλλαγή είναι μια παγκόσμια υπόθεση που όσο περνούν οι αιώνες γίνεται όλο και πιο απειλητική, όχι όμως και πρωτόγνωρη. Στο διάβα της Ιστορίας, η κλιματική κρίση ήταν μαζί με τους πολέμους και τις μεταναστεύσεις πληθυσμών μια συναυτουργός αιτία εξαφάνισης λαών και πολιτισμών. Ηταν ανάμεσα σε αυτούς ο μινωικός και ο μυκηναϊκός πολιτισμός;
Ο δρ Αντώνης Βασιλάκης δεν θέλει να μιλά για «εξαφάνιση» αλλά για αλλαγή. «Οι φιλόσοφοι της επιστήμης υποστηρίζουν ότι ένας πολιτισμός δίνει τη θέση του σε μια άλλη φάση του πολιτισμού. Κατάρρευση δεν σημαίνει εξαφάνιση, αλλά αποδυνάμωση και μεγάλη αλλαγή». Με αυτά τα λόγια ξεκίνησε την ομιλία που έδωσε πριν από μερικές εβδομάδες στη Δημοτική Πινακοθήκη Μαλεβιζίου (Τύλισος), στο Ηράκλειο Κρήτης, με θέμα «Κατάρρευση του πολιτισμού και κλιματική κρίση στα 1250-1150 π.Χ., μια προβολή στο σήμερα των σύγχρονων κοινωνιών». Πρόκειται για ένα τμήμα ευρύτερης μελέτης που απασχολεί τον επίτιμο έφορο αρχαιοτήτων εδώ και χρόνια: Τι έγινε 3.200 χρόνια πριν από τις μέρες μας και οδήγησε στην παρακμή και την πτώση των πολιτισμών της Υστερης Εποχής του Χαλκού;
Σύγκριση
Σύμφωνα με τους διοργανωτές της εκδήλωσης, η ανθρωπότητα σήμερα αντιμετωπίζει μια κατάσταση παρόμοια με αυτήν στην εκατονταετία 1250-1150 π.Χ., όταν μαζί με τους πολιτισμούς της Εγγύς Ανατολής κατέρρευσε ο μινωικός και ο μυκηναϊκός πολιτισμός. Για την κατάρρευση αυτή υπεύθυνος ήταν ένας μοναδικός συνδυασμός της κλιματικής κρίσης – που προκάλεσε ξηρασία και τους λιμούς, με τους σεισμούς, τους πολέμους, τα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα και τις εξεγέρσεις στο εσωτερικό των κρατικών μορφωμάτων της εποχής.
Παρενέργειες
«Η κλιματική κρίση στον αιώνα 1250-1150 π.Χ. ήταν μια από τις αιτίες που προκάλεσαν την κατάρρευση του μυκηναϊκού πολιτισμού και των συγχρόνων του πολιτισμών στη Μικρά Ασία και στη Συροπαλαιστίνη», λέει στον Ελεύθερο Τύπο ο αρχαιολόγος Αντώνης Βασιλάκης και προσθέτει: «Υπήρξε μεγάλη ξηρασία συνδυασμένη με πτώση της θερμοκρασίας, που συντέλεσε στην ερημοποίηση πολλών περιοχών. Η ανομβρία προκάλεσε προβλήματα στη γεωργική παραγωγή και στην επάρκεια τροφίμων. Ολόκληρο το ανακτορικό σύστημα αποσταθεροποιήθηκε και σε συνδυασμό με μετακινήσεις πληθυσμών αλλά και εσωτερικές εξεγέρσεις οδηγήθηκε σε σταδιακή παρακμή».
Η επιστημονική έρευνα σε τέτοιο βάθος χρόνου είναι δύσκολη, πολύπλοκη και απαιτητική. Η παγκοσμιοποιημένη, αλληλένδετη σχέση των μεγάλων δυνάμεων της εποχής (η μυκηναϊκή Ελλάδα, το κράτος των Χετταίων, η Αίγυπτος, η Ασσυρία), οι κινήσεις των λαών και οι βίαιες εισβολές είναι κομμάτι μιας Ιστορίας που χάνεται στο χρόνο. Η κατάρρευση του ανακτορικού συστήματος στο Αιγαίο, η διάλυση της Χεττιτικής Αυτοκρατορίας, η καταστροφή βασιλείων και πόλεων του Λεβάντε (σημερινή Συρία-Παλαιστίνη), η έξοδος του Ισραήλ από την Αίγυπτο, ο «Τρωικός Πόλεμος» που αντανακλά τις επιδρομές των Μυκηναίων στην ανατολική ακτή του Αιγαίου είναι μερικά από τα μεγάλα γεγονότα που συνέβησαν απανωτά στη διάρκεια ενός αιώνα και σύμφωνα με τον αρχαιολόγο, έφεραν την κατάρρευση. Ποιες είναι οι ομοιότητες αλλά και οι διαφορές με τη σημερινή εποχή; τον ρωτάμε.
Περιβαλλοντική κρίση
«Στη σημερινή εποχή η κλιματική κρίση εκδηλώνεται ως περιβαλλοντική κρίση, ενεργειακό πρόβλημα, πρόβλημα επάρκειας νερού και τροφίμων, πράγματα που ίσχυσαν και τότε. Αλλά τότε τα αίτια ήταν περισσότερο φυσικά. Σήμερα οι αιτίες είναι κυρίως ανθρωπογενείς. Αλλά και στις δυο περιπτώσεις, η αλαζονεία των ανώτερων οικονομικά και κοινωνικά τάξεων και η καταπίεση του μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού βρίσκονται στη “ρίζα του κακού”. Ο άνθρωπος ξεκίνησε από ζώο και νόμισε ότι έγινε θεός, αλλά πληρώνει αυτή την ύβρη. Καιρός είναι να ξαναγίνει άνθρωπος».
Για τον Αντώνη Βασιλάκη τα μνημεία του πολιτισμού του παρελθόντος πρώτα απ’ όλα έχουν υποστεί τις συνέπειες της αλόγιστης καταστροφής του φυσικού περιβάλλοντος. «Εχουν γραμμένη πάνω τους την περιπέτειά τους μέσα στους αιώνες. Η φροντίδα γι’ αυτά υστερεί πολύ από το μέγεθος του κινδύνου που τα απειλεί. Παρά τα μεγάλα λόγια, η παγκόσμια κοινότητα δεν δείχνει το ενδιαφέρον που απαιτείται για τη διάσωσή τους».
Κονδύλι για τα μνημεία
Πρόσφατα ανακοινώθηκε ότι περίπου 23 εκατομμύρια ευρώ θα αξιοποιηθούν από το Ταμείο Ανάκαμψης για την προστασία μνημείων και αρχαιολογικών χώρων από την κλιματική αλλαγή. Ο ίδιος παραμένει επιφυλακτικός και περιμένει να το δει να γίνεται πράξη. «Το «πλέγμα» προστασίας των μνημείων υπάρχει εδώ και δεκαετίες, αλλά είναι μόνο στα χαρτιά. Δυστυχώς τα μνημεία του πολιτισμού ενδιαφέρουν τα κράτη μόνο όταν τους δίνουν έσοδα. Το κράτος όμως ανταποδίδει ελάχιστα από όσα απαιτούνται. Για την εξαγγελία αξιοποίησης μέρους των εσόδων από το Ταμείο Ανάκαμψης για την προστασία των μνημείων και αρχαιολογικών χώρων δεν έχω να πω τίποτε. Είναι μια εξαγγελία που θα πρέπει να δούμε αν θα υλοποιηθεί και τότε θα κρίνουμε».
Από την έντυπη έκδοση του Ελεύθερου Τύπου
Leave a comment