Σενεγάλη: Η χώρα που κυριεύεται από καλοσύνη και ανοχή στις διαφορετικές κουλτούρες και θρησκείες
ΜΙΑ ΓΕΝΝΑΙΟΔΩΡΗ ΚΑΙ ΦΙΛΟΞΕΝΗ ΧΩΡΑ
Η χώρα που κυριεύεται από καλοσύνη και ανοχή στις διαφορετικές κουλτούρες και θρησκείες
Γυναίκες τρώνε μαζί από το ίδιο μπολ / Φωτογραφία: ShutterstockΓενναιοδωρία, φιλοξενία και ζεστασιά: αυτά τα χαρακτηριστικά θέλει να νιώθει κανείς, όταν επισκέπτεται μια χώρα. Κάποιοι λαοί έχουν μερικά από αυτά περισσότερο, άλλοι λιγότερο. Και τα τρία όμως σίγουρα μπορεί να τα βρει κανείς στη Σενεγάλη.
Η Σενεγάλη είναι γνωστή ως «Γη της Teraanga». Οι ταξιδιωτικοί οδηγοί συχνά ορίζουν αυτή τη λέξη που προέρχεται από τη γλώσσα Wolof (γράφεται επίσης ως “teranga”) ως φιλοξενία, αλλά αυτός είναι «ένας χαλαρός τρόπος μετάφρασής της», δήλωσε ο Pierre Thiam, ένας σεφ από τη Σενεγάλη και συνιδρυτής του εστιατορίου Teranga στη Νέα Υόρκη. «Είναι πολύ πιο περίπλοκο από αυτό. Είναι τρόπος ζωής. Η teraanga βρίσκεται παντού και βοήθησε στη διαμόρφωση της ταυτότητας του έθνους.
Την εμπειρία της teraanga, θέλησε να βιώσει ιδίοις όμμασι η δημοσιογράφος του BBC Travel, Colette Coleman, η οποία ταξίδεψε μέχρι την αφρικανική χώρα.
«Ως επισκέπτρια, παρατήρησα γρήγορα ότι αυτή η αξία διαπερνά πολλές πτυχές της καθημερινής ζωής στη Σενεγάλη. Η Teraanga δίνει έμφαση στη γενναιοδωρία του πνεύματος και στην κοινή χρήση υλικών αγαθών σε όλες τις συναντήσεις – ακόμη και με αγνώστους. Αυτό χτίζει μια κουλτούρα στην οποία δεν υπάρχει “άλλος”. Δίνοντας έτσι σε όλους, ανεξάρτητα από την εθνικότητα, τη θρησκεία ή την τάξη, μεγαλώνει ένα συναίσθημα ότι όλοι είναι ασφαλείς και ευπρόσδεκτοι», περιγράφει η δημοσιογράφος και συνεχίζει.
«Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, εργάστηκα εθελοντικά σε ένα εκπαιδευτικό κέντρο στο Yoff, μια ξηρή και σκονισμένη παραθαλάσσια κοινότητα 90.000 ατόμων βόρεια του κέντρου του Ντακάρ. Η teraanga με βοήθησε να μάθω και να αγκαλιάσω τον πολιτισμό της Σενεγάλης. Με προσκάλεσαν να μείνω με μια τοπική οικογένεια και δέχτηκα καθημερινές προσφορές για να επισκεφτώ τα σπίτια των γειτόνων και να πιω τσάι. Καθώς βυθίστηκα σε αυτόν τον τρόπο της Σενεγάλης, τα δυτικά μου τείχη έλιωσαν. Η διαφάνεια, η γενναιοδωρία, η ζεστασιά και η οικειότητα – τα βασικά συστατικά της teraanga – πήραν τη θέση τους. Ένιωθα διαρκώς ότι η οικογένεια των 16 εκατομμυρίων ατόμων της Σενεγάλης με καλωσορίζει στο σπίτι».
«Κατά τη διάρκεια του μεσημεριανού γεύματος στη δουλειά, επτά από εμάς καθόμασταν στο πάτωμα γύρω από ένα τεράστιο κοινόχρηστο πιάτο με ρύζι, φρέσκο ψάρι και λαχανικά. Γνωρίζοντας ότι ήμουν χορτοφάγος, οι Σενεγαλέζοι συνδαιτυμόνες μου στο μεσημεριανό, θα σπρώχνουν τα λαχανικά προς τα εμένα και εγώ θα έκανα το ίδιο προς αυτούς με τα ψάρια. Όταν πηγαίναμε εκδρομές στην παραλία, παιδιά που με γνώριζαν ελάχιστα, θα έπεφταν στην αγκαλιά μου για να ξεφύγουν από τα απρόβλεπτα κύματα. Σοκαρίστηκα από την άνεσή τους μαζί μου, μέχρι που θυμήθηκα ότι μεγάλωσαν για να πιστέψουν ότι τα μέλη της κοινότητας – ακόμη και οι σχετικά ξένοι – θα ανεβάζουν πάντα ο ένας τον άλλο».
«Τα τέσσερα παιδιά περπατούσαν μόνοι τους από το κέντρο όπου δούλευα και κανείς δεν ανησυχούσε. Συχνά είδα ενήλικες να αφιερώνουν χρόνο για να εκπαιδεύσουν και να καθοδηγήσουν τα παιδιά της γειτονιάς, όπως θα ήθελε ένας γονέας. Σύμφωνα με τον Dr Ibra Sene, έναν ιστορικό της Σενεγάλης που διδάσκει στο The College of Wooster στην πολιτεία του Οχάιο των ΗΠΑ, αυτό είναι μέρος της teraanga, κατά το οποίο, «θα θέλατε να κοιτάξετε τους ανθρώπους και να τους συμβουλευτείτε ως μέλη της οικογένειάς σας».
Αυτή η αξία διαπερνά πολλές πτυχές της καθημερινής ζωής στη Σενεγάλη
Από πού προήλθε η teraanga;
Παρά το πόσο πανταχού παρούσα είναι η teraanga στη Σενεγάλη, η προέλευσή της παραμένει μυστήριο. Όμως, οι ιστορικοί συμφωνούν ότι αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του πολιτισμού της περιοχής εδώ και αιώνες, που υπήρχε πολύ πριν από τα 300 χρόνια της ολλανδικής, βρετανικής και γαλλικής αποικιακής κυριαρχίας που διήρκεσε από το 1659 έως το 1960.
«Αυτή η νοοτροπία της αλληλεπίδρασης, της ανταλλαγής και του ανοίγματος προς τον άλλο θα μπορούσε πιθανότατα να ανιχνευθεί στην εποχή των μεγάλων αυτοκρατοριών της Δυτικής Αφρικής», είπε ο Sene, αναφερόμενος στις μεγάλες αυτοκρατορίες του Μάλι, της Γκάνα και του Songhai που κάποτε άνθισαν στην περιοχή. Ο Sene εξήγησε ότι για περισσότερα από 1.000 χρόνια αυτή η περιοχή βάσισε την οικονομία της στο εμπόριο και ότι η ανταλλαγή αγαθών και ιδεών πάνω στις οποίες χτίστηκαν αυτές οι αυτοκρατορίες άνθισε λόγω αυτού του πνεύματος γενναιοδωρίας και ειλικρίνειας. «Ακόμα κι αν δεν αποκαλούνταν teraanga, το βλέπετε σε διαφορετικά σχήματα και μορφές σε όλη την ιστορία της Δυτικής Αφρικής».
Αν και μια πρώιμη μορφή teraanga πιθανότατα υπήρχε σε ολόκληρη τη Δυτική Αφρική, ορισμένοι πιστεύουν ότι η σύγχρονη ιδέα προήλθε από τη βορειοδυτική πόλη Saint-Louis της Σενεγάλης (Ndar, στη γλώσσα Wolof). Οι μελετητές, ωστόσο, λένε ότι δεν υπάρχει βάση για αυτόν τον ισχυρισμό, αν και έχουν θεωρίες από πού προέρχεται αυτή η ιδέα.
Μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της Ουνέσκο, το Saint-Louis ήταν βασική πόλη του γαλλικού αποικισμού της Δυτικής Αφρικής. Ήταν εκεί όπου έχτισαν τον πρώτο τους οικισμό στην περιοχή το 1659 και ίδρυσαν την πρωτεύουσα. Αλλά ο Sene εξήγησε ότι ενώ το Saint-Louis χρησίμευσε ως «το πρώτο βήμα και το σημείο εκκίνησης για τη γαλλική αποικιακή επέκταση στη Δυτική Αφρική», ταυτόχρονα, «η πόλη έγινε σταδιακά ένας τόπος μιας ήπιας αλλά πολύπλευρης αντίστασης ενάντια στην αποικιοκρατία».
Η αφρικανική κοινότητα στην πόλη γιόρτασε τολμηρά τις πολιτιστικές της ιδιαιτερότητες σε αυτόν τον αποικιακό χώρο. Με την πάροδο του χρόνου, οι άνθρωποι του Saint-Louis ανέπτυξαν μεγάλη φήμη και έγιναν γνωστοί για τους τρόπους, την κουζίνα και τις θρησκευτικές γνώσεις τους.
Ανεξάρτητα από το αν η teraanga ξεκίνησε στο Saint-Louis, παραμένει ιδιαίτερα ισχυρό εκεί σήμερα. Όταν η Σενεγάλη έγινε ανεξάρτητη το 1960, η λέξη «teraanga» χρησιμοποιήθηκε ως τρόπος διαμόρφωσης της ταυτότητας της νεογέννητης χώρας. Κάνοντας την teraanga πιο ορατή μέσω προσπαθειών, όπως η ονομασία της εθνικής ομάδας ποδοσφαίρου ως “Lions of Teranga”, βοήθησε το έθνος να συσπειρωθεί γύρω από την αρετή και να το παρουσιάσει ως ξεχωριστή αξία της Σενεγάλης στον κόσμο. Σήμερα, μια ποικιλία επιχειρήσεων – από εταιρείες ορυκτών έως ξενώνες – φέρουν το όνομα “teraanga” και οι επισκέπτες βλέπουν και αισθάνονται αυτήν την ιδέα σε όλη τη χώρα.
Η teraanga στην κουλτούρα του φαγητού της Σενεγάλης
Η Teraanga είναι ιδιαίτερα ορατή στην κουλτούρα του φαγητού της Σενεγάλης. Η Marie Correa Fernandes, λέκτορας στο Πανεπιστήμιο του Κάνσας, εξήγησε πώς η φιλοξενία “ψήνεται” σε κάθε γεύμα. «Σε πολλές οικογένειες, όταν μαγειρεύουν, έχουν στο μυαλό τους, ότι μπορεί να έρθει κάποιος. Μπορεί να είναι οποιοσδήποτε γνωρίζουν ή ίσως και να μη γνωρίζουν». Ετσι είναι προετοιμασμένοι να υποδεχτούν ακόμη και μη προγραμματισμένους επισκέπτες, γι’ αυτό και υπάρχει συχνά ένα επιπλέον πιάτο έτοιμο, “για κάθε περίπτωση”».
Και για τους επισκέπτες που εμφανίζονται στο γεύμα, ο τρόπος που τρώει ο κόσμος στη Σενεγάλη, ενσωματώνει το πνεύμα της κοινής χρήσης της teraanga. Παραδοσιακά, όλοι τρώνε από ένα μεγάλο πιάτο ή ένα μπολ μαζί. «Αλλά το καλύτερο μέρος του πιάτου πάντοτε πηγαίνει στους καλεσμένους», είπε ο Thiam. «Σου δίνουν τα πιο εκλεκτά κομμάτια κρέατος και ψαριού και τα λαχανικά». Όπως το βλέπει ο Thiam, ο λόγος για αυτήν την πρακτική είναι απλός. «Πιστεύουμε πραγματικά ότι όσο περισσότερο δίνετε, τόσο περισσότερο λαμβάνετε. Αυτό είναι πραγματικά η teraanga».
Γυναίκες τρώνε μαζί από το ίδιο μπολ
Η έννοια της teraanga στη θρησκεία
Σύμφωνα με τη Fall Gueye, ο ρόλος του φαγητού στην teraanga δεν τελειώνει με τα γεύματα. Ενώνει επίσης μέλη διαφορετικών θρησκειών. Η Σενεγάλη είναι ένα πλειοψηφικό μουσουλμανικό έθνος, και γύρω στο Πάσχα «οι Χριστιανοί έχουν αυτό το γεύμα που ετοιμάζουν που ονομάζουμε ngalax, φτιαγμένο από κεχρί και φυστικοβούτυρο και σκόνη φρούτων baobab», όπως είπε. «Βλέπεις οικογένειες, χριστιανούς, να φέρνουν αυτό το φαγητό σε μουσουλμανικές οικογένειες». Η κοινή χρήση φαγητού στις γιορτές γίνεται αμφίδρομη: κατά τη διάρκεια των εορτών του Eid al-Adha, μουσουλμάνοι προσφέρουν αρνί στους χριστιανούς γείτονες τους.
«Γιορτάζουμε και τις δύο θρησκείες και μας κάνει να νιώθουμε καλά στην κοινότητα», πρόσθεσε η Correa Fernandes. «Στην teraanga, έχουμε ανοχή για τον άλλο. Είμαστε μια πολύ διαφορετική κουλτούρα».
Η Σενεγάλη αποτελείται από διάφορες εθνοτικές ομάδες, όπως οι Wolof, Pular, Serer, Mandinka, Jola και Soninke. Αλλά σε αντίθεση με τη γειτονική Γουινέα Μπισάου και το Μάλι, που έχουν βιώσει πολιτικά πραξικοπήματα και εθνοτικές βιαιότητες, η ποικιλομορφία της Σενεγάλης δεν οδήγησε ιστορικά σε πολλές συγκρούσεις. Στην πραγματικότητα, η Παγκόσμια Τράπεζα ονομάζει τη Σενεγάλη μία από τις «πιο σταθερές χώρες της Αφρικής», και σύμφωνα με τον Sene, η teraanga βοήθησε στην ενοποίηση της Σενεγάλης από όλα τα υπόβαθρα. «Αυτό που μοιράζεται περισσότερο η Σενεγάλη είναι η ιδέα της teraanga», είπε.
Η Correa Fernandes λέει ότι μία από τις πιο σημαντικές πτυχές του teraanga είναι ο χαιρετισμός. «Δεν μπορείς να έρθεις και να είσαι σαν, “Πού είναι το ταχυδρομείο;” Γεια… χαιρετίστε πρώτα!» είπε. «Οι χαιρετισμοί είναι πολύ σημαντικοί. Είναι πολύ αγενές να μπαίνεις και να αρχίζεις να μιλάς χωρίς να χαιρετάς τον άλλο».
Αυτό το πνεύμα διατηρεί την ζωή της γειτονιάς αρμονική. «Υπάρχει αυτό το διάσημο σενεγαλέζικο ρητό, που λέει ότι οι γείτονές σας είναι η οικογένειά σας, γιατί αν συμβεί κάτι σε εσάς, προτού ακόμη και η άμεση οικογένειά σας έρθει να σας σώσει, θα είναι οι γείτονές σας πρώτα», είπε η Fall Gueye.
Η teraanga και οι εορτασμοί στη Σενεγάλη
Οι εορτασμοί της κοινότητας, είναι άλλη μία περίπτωση όπως εμφανίζεται η φιλοξενία της teraanga. Τα στιγμιαία γεγονότα είναι συνήθως ανοιχτά και χωρίς αποκλεισμούς. «Δεν μπορείς να πεις σε ένα άτομο, “Μπορείς να έρθεις” ή στο άλλο, “Όχι, δεν μπορείς να έρθεις”», είπε η Correa Fernandes. «Όλοι είναι προσκεκλημένοι».
Όταν η Correa Fernandes παντρεύτηκε στο χωριό της, δεν υπήρχαν προσκλήσεις. Οι γονείς της ενημέρωσαν τους γείτονες πότε θα γινόταν ο γάμος και «εκείνη τη μέρα, όλοι εμφανίστηκαν».
Στη Σενεγάλη ο κόσμος είναι πάντα πρόθυμος να σε βοηθήσει
Αυτό το άνοιγμα προς τους γείτονες επεκτείνεται και στους ξένους που περνούν από μια κοινότητα. Μεγαλώνοντας σε μια αγροτική περιοχή, η οικογένεια του Sene συχνά καλωσόρισε τους ταξιδιώτες στο σπίτι τους για μια νύχτα ή δύο, μερικές φορές ακόμη περισσότερο. Πιστεύει ότι αυτό το φιλόξενο πνεύμα εξακολουθεί να ισχύει και σήμερα.
«Στο Ντακάρ, ακόμη και με την αυξανόμενη ανωνυμία για τις οποίες είναι γνωστές οι μεγάλες πόλεις, οι άνθρωποι θα ήταν πρόθυμοι να μοιραστούν ό, τι έχουν», είπε. Τα αιτήματα προς τους ξένους για ένα μέρος για ξεκούραση, μπάνιο, τηλέφωνο ή νερό, πιθανότατα θα απαντηθούν με teraanga. «Μπορείτε να περπατήσετε γύρω από το Ντακάρ, να χτυπήσετε την πόρτα και να πείτε “Θα μπορούσατε να μου δώσετε νερό;”. Οι άνθρωποι θα σας δώσουν νερό χωρίς κανένα πρόβλημα».
Ένας από τους πιο σεβαστούς τραγουδιστές της χώρας, ο Youssou N’Dour, έχει ένα τραγούδι για το teraanga που συνοψίζει την ιδέα. «Nit ki ñew ci sa reew, bu yegsee teeru ko, sargal ko ba bu demee bëgg dellusi», τραγουδά. Σύμφωνα με την Correa Fernandes, αυτό σημαίνει: «Κάποιος που έρχεται στη χώρα σου, όταν φτάσει, καλωσόρισε τον, τίμα τον τόσο πολύ που όταν φύγει θα θέλει να επιστρέψει».
«Δεν είναι περίεργο που εμείς οι επισκέπτες στη χώρα δεν μπορούμε να περιμένουμε να επιστρέψουμε», διαπιστώνει καταλήγοντας η δημοσιογράφος του BBC.
Φωτογραφίες: Shutterstock
Πηγή
