Πώς το μητρώο Μηταράκη αποκλείει ΜΚΟ

Πλήθος φορέωνΚοινή επιστολή οργανώσεων για την εγγραφή στο μητρώο των ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στο πεδίο του μεταναστευτικού και του προσφυγικού ερμηνεύουν το ισχύον απαιτητικό πλαίσιο εγγραφής στο εθνικό μητρώο ΜΚΟ ως απόπειρα υπονόμευσης της ανεξαρτησίας τους και δημιουργίας εμποδίων στην ικανότητά τους να παρέχουν υπηρεσίες σε ανθρώπους που το έχουν ανάγκη.

Την άποψη αυτή ενστερνίζονται μη κυβερνητικοί οργανισμοί όπως η Διεθνής ΑμνηστίαΕλλάδα: Ο κανονισμός για τις ΜΚΟ στους τομείς μετανάστευσης και ασύλου απειλή την κοινωνία των πολιτών | Διεθνής Αμνηστία, ενώ το Συμβούλιο Εμπειρογνωμόνων για το Δίκαιο των ΜΚΟ του Συμβουλίου της Ευρώπης σε πρόσφατη γνωμοδότησήOPINION ON THE COMPATIBILITY WITH EUROPEAN STANDARDS OF RECENT AND PLANNED AMENDMENTS TO THE GREEK LEGISLATION ON NGO REGISTRATION | EXPERT COUNCIL ON NGO LAW του κάνει λόγο για προβλήματα συμμόρφωσης της επίμαχης ελληνικής νομοθεσίας με άρθρα της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου ως προς την ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι, ζητώνταςADDENDUM TO THE OPINION ON THE COMPATIBILITY WITH EUROPEAN STANDARDS OF RECENT AND PLANNED AMENDMENTS TO THE GREEK LEGISLATION ON NGO REGISTRATION | EXPERT COUNCIL ON NGO LAW την άμεση ανάκληση της τελευταίας ΚΥΑ με την οποία ορίζονται οι όροι και οι προϋποθέσεις εγγραφής στο Μητρώο.

Την ίδια στιγμή, βασικές προδιαγραφές του νεοσύστατου μητρώου μελών ΜΚΟ εγείρουν σοβαρές ανησυχίες που άπτονται της προστασίας ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων των φυσικών προσώπων που εγγράφονται σε αυτό, ενώ στο φόντο φαίνεται να υπάρχουν πτυχές που καταστρατηγούν τον νόμο-σήμα κατατεθέν της σημερινής κυβέρνησης για το επιτελικό κράτος Το επιτελικό κράτος του Γ. Γεραπετρίτη και της ομάδας του.

Όλα τα παραπάνω οδήγησαν ΜΚΟ και σωματεία εργαζομένων να καταθέσουν πρόσφατα τρεις ξεχωριστές αιτήσεις ακύρωσης της ισχύουσας Κοινής Υπουργικής ΑπόφασηςΚοινή Υπουργική Απόφαση οικ. 10616/2020 των Μηταράκη – Σκυλακάκη, ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας. Οι τρεις αιτήσεις ακύρωσης εισήχθησαν στην Ολομέλεια του ΣτΕ λόγω μείζονος σπουδαιότητας και θα συνεκδικαστούν στις 14 Μαΐου.

Το inside story, στο πλαίσιο του φακέλου που άνοιξε με προηγούμενο ρεπορτάζΤι έχουν κάνει οι κυβερνήσεις ΣΥΡΙΖΑ και ΝΔ για το μητρώο των ΜΚΟ, συνομίλησε με συνεργάτες και εκπροσώπους φορέων που δραστηριοποιούνται στο μεταναστευτικό και κατέγραψε ένα προς ένα τα προβληματικά σημεία της ισχύουσας νομοθεσίας. Θέσαμε τα ζητήματα υπόψιν του υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, ζητώντας να τοποθετηθεί στις αιτιάσεις αλλά δυστυχώς δεν λάβαμε απαντήσεις μέχρι τη δημοσίευση του παρόντος.

Οι όροι, οι προϋποθέσεις, τα κριτήρια, τα δικαιολογητικά και η διαδικασία εγγραφής και ταυτόχρονης πιστοποίησης φορέων και φυσικών προσώπων στα αντίστοιχα μητρώα ορίζονται με την τελευταία κοινή υπουργική απόφασηΚοινή Υπουργική Απόφαση οικ. 10616/2020 που υπέγραψαν τον περασμένο Σεπτέμβριο οι Νότης Μηταράκης (υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου) και ο Θεόδωρος Σκυλακάκης (αναπλ. υπουργός Οικονομικών). Με αυτήν την ΚΥΑ καταργήθηκε η προηγούμενη του Απριλίου 2020, σύμφωνα με την οποία η εγγραφή στο Μητρώο διαχωριζόταν από την πιστοποίηση (που είναι πιο απαιτητική).

Πλέον η εγγραφή και η ταυτόχρονη πιστοποίηση είναι μονόδρομος για όλες τις ΜΚΟ και τα μέλη τους, αφού αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση προκειμένου να συμμετέχουν στην υλοποίηση δράσεων διεθνούς προστασίας, μετανάστευσης και κοινωνικής ένταξης εντός της ελληνικής επικράτειας.

Όπως είδαμε και στο προηγούμενο ρεπορτάζ μας, η ισχύουσα ΚΥΑ αυστηροποίησε αρκετά τις παραμέτρους εγγραφής σε σχέση με την προηγούμενη του Απριλίου 2020, ωστόσο τον τελικό λόγο για το ποιος θα μπει και ποιος όχι φαίνεται να έχει η Ειδική Γραμματεία Συντονισμού Συναρμόδιων Φορέων (με μετακλητό προϊστάμενο, τον Βαγγέλη-Απόστολο Κωνσταντίνου) η οποία είναι υπεύθυνη για τη διαχείριση και εποπτεία των μητρώων.

Ο Ειδικός Γραμματέας κατά τη συνεκτίμηση των υποβληθέντων στοιχείων σε συνδυασμό με «στοιχεία που αφορούν τη δράση» των υπό εγγραφή φορέων ή «στοιχεία που αφορούν στην προσωπικότητα και την μέχρι τότε δράση» των αιτούμενων φυσικών προσώπων, έχει το δικαίωμα κατά τη διακριτική του ευχέρεια να απορρίψει ή να κάνει δεκτή την αίτηση εγγραφής, με αιτιολογημένη απόφασή του.

Από τη διαδικασία δεν προβλέπεται δυνατότητα προσφυγής, οπότε σε περίπτωση απόρριψης η αίτηση εγγραφής πρέπει να γίνει πάλι από την αρχή.

Το inside story έχει υπόψιν του τουλάχιστον δύο περιπτώσεις ΜΚΟ που η αίτησή τους απορρίφθηκε με την αιτιολογία ότι δεν είχαν προσκομίσει απαραίτητα έγγραφα και δικαιολογητικά παρότι το είχαν κάνει, κάτι που επιβεβαιώνεται από την ηλεκτρονική αλληλογραφία των ΜΚΟ με την αρμόδια γραμματεία, που έχουμε στη διάθεσή μας.

Τα συμπεράσματα πρόσφατης έρευναςΥπό Πίεση – Πώς η Ελλάδα περιορίζει τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που δουλεύουν με πρόσφυγες | Choose Love η οποία διενεργήθηκε τον περασμένο Νοέμβριο από τη βρετανική Choose Love and Justice LimitedHelp Refugees – a charity with minimal overheads and maximum impact, που υποστηρίζει ΜΚΟ και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων 70 στην Ελλάδα, είναι ενδεικτικά των προβλημάτων που έχουν ανακύψει στην πράξη. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε με τη συμμετοχή αυτών των 70 (ως επί τω πλείστον) πολύ μικρών και μικρών οργανώσεων, δημοσιεύθηκε τέλη Φεβρουαρίου του 2021 και διαπιστώνει ότι οι συνεχείς αλλαγές στη νομοθεσία και στις διαδικασίες εγγραφής έχουν οδηγήσει τις οργανώσεις σε εκτεταμένη σύγχυση, παρανόηση και αβεβαιότητα σχετικά με τη λειτουργία τους και σε έλλειψη ασφάλειας δικαίου.

Όπως σημειώνουν οι συντάκτες της έκθεσης, «στην Ελλάδα, οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών έχουν παίξει έναν αναντικατάστατο ρόλο στην ανθρωπιστική ανταπόκριση στους πρόσφυγες. Οι δράσεις της κοινωνίας των πολιτών παρείχαν στέγη, τροφή, περίθαλψη, έρευνα και διάσωση, νομικές συμβουλές και άλλες μορφές υποστήριξης. Με την ικανότητα να κινούνται γρήγορα, αυτές οι οργανώσεις έχουν καλύψει με συνέπεια τις ανάγκες των εκτοπισμένων είτε κατά την απουσία είτε παράλληλα με την βοήθεια της ελληνικής κυβέρνησης και των διεθνών ΜΚΟ». Επίσης «έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην ανταπόκριση και στην αποκάλυψη των τρομερών συνθηκών που αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες και οι εκτοπισμένοι».

Μία οργάνωση συνόψισε τις ανησυχίες που υπάρχουν, δηλώνοντας ότι «οι απαιτήσεις εγγραφής θα χρησιμεύσουν ως μέσο για να αποκλειστούν οι οργανώσεις από το να προσεγγίσουν όσους έχουν ανάγκη, αντί να θέσουν σαφή όρια και ευθύνες για τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών»

Από τις 70 οργανώσεις που ρωτήθηκαν, οι 20 δήλωσαν ότι λόγω της νομοθεσίας περί εγγραφής έχουν ήδη χάσει την πρόσβαση σε εγκαταστάσεις υποδοχής ή αντιμετωπίζουν αυξανόμενες δυσκολίες πρόσβασης. Ακόμη, 40 προβλέπουν προβλήματα με τη δυνατότητά τους να παρέχουν βασικές υπηρεσίες και 75% των οργανώσεων προέβλεψαν ότι θα δυσκολευτούν να καταγράψουν ως μάρτυρες τις συνθήκες που αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες και οι εκτοπισμένοι.

Όπως σημειώνει η έκθεση της Choose Love, ενώ είναι λογικό ένα κράτος να έχει μητρώο οργανώσεων, η συντριπτική πλειονότητα όσων συμμετείχαν στην έρευνα πιστεύει ότι η διαδικασία εγγραφής είναι υπερβολικά περίπλοκη και το 45% εκτιμά ότι είναι απίθανο να μπορέσουν να συμμορφωθούν με όλες τις απαιτήσεις. Οι οργανώσεις γενικά ανησυχούν εξαιρετικά για τις οικονομικές επιπτώσεις της διαδικασίας εγγραφής, την ανάγκη απόδειξης αποτελεσματικότητας και χρηματοοικονομικής σταθερότητας, τους περιορισμούς που τίθενται στην εσωτερική δομή διοίκησης και την απαίτηση παροχής ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων για όλα τα μέλη τους.

Για παράδειγμα, σύμφωνα με όσα δήλωσαν 11 οργανώσεις που συμμετείχαν στην έρευνα, το κόστος για τον έλεγχο των οικονομικών καταστάσεων από ορκωτό λογιστή είναι δυσβάστακτο και εν τέλει απαγορευτικό για την εγγραφή στο μητρώο μίας μικρής ή πολύ μικρής οργάνωσης που λαμβάνει μόνο μικρές δωρεές και συνεργάζεται με εθελοντές. Μια ακόμη ιδιαίτερα προβληματική απαίτηση –όπως λέει το 75%– είναι η υποχρέωση πιστοποίησης ISO για την απόδειξη της αποτελεσματικότητας και της ποιότητας ενός οργανισμού. Πρόκειται ουσιαστικά για μία βεβαίωση από ένα τρίτο πρόσωπο ότι ο οργανισμός συμμορφώνεται με τα πρότυπα του Διεθνούς Οργανισμού Τυποποίησης (ISO) σχετικά με τη διαχείριση ποιότητας. Η επικοινωνία μεταξύ ΜΚΟ και του υπουργείου Μετανάστευσης, καθώς και αρκετές απορρίψεις αιτήσεων εγγραφής, επιβεβαίωσαν ότι η (δαπανηρή) πιστοποίηση ISO είναι υποχρεωτικό και αναγκαίο στοιχείο της εγγραφής. Όπως γράφει η έκθεση της Choose Love, η μέση τιμή για πιστοποίηση ISO είναι κοντά στα 4.000 ευρώ με πρόσθετο ετήσιο κόστος για τη διατήρηση της πιστοποίησης.

«Ξοδεύουμε απεριόριστο χρόνο και χρήμα για να ικανοποιήσουμε τις συνεχώς μεταβαλλόμενες απαιτήσεις», ανέφερε μία οργάνωση σχολιάζοντας τη διαδικασία εγγραφής στο μητρώο. Το ίδιο είπαν στο inside story και δύο εκπρόσωποι μικρών οργανώσεων με τους οποίους συνομιλήσαμε, οι οποίοι θέλησαν να διατηρήσουν την ανωνυμία τους φοβούμενοι για πιθανές αρνητικές συνέπειες.

Περίπου οι μισές από τις 70 οργανώσεις που συμμετείχαν στην έρευνα της Choose Life επικοινώνησαν με το υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου για να ζητήσουν διευκρινίσεις σχετικά με τις απαιτήσεις και τις προϋποθέσεις εγγραφής. Από αυτές, το 44,5% δεν έλαβε απάντηση. Μεταξύ αυτών που έλαβαν απάντηση, μόνο το 11% τη θεώρησε χρήσιμη – ως επί το πλείστον, οι πληροφορίες δεν παρείχαν διευκρινίσεις ή έρχονταν σε αντίφαση με τις διάφορες νομοθετικές πράξεις. Αρκετές απαντήσεις σε ερωτήσεις μέσω email παρείχαν μόνο παραπομπές σε άρθρα νόμου και καμία περαιτέρω διευκρίνιση.

Τις δυσκολίες στην επικοινωνία με την αρμόδια υπηρεσία επιβεβαιώνει και η (μέχρι στιγμής) αναπάντητη ηλεκτρονική αλληλογραφία δύο ΜΚΟ με το υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου, που έχει στη διάθεσή του το inside story, με την οποία ζητούν διευκρινίσεις αναφορικά με λεπτομέρειες της αίτησής τους.

Όπως γράφει και η έκθεση της Choose Love, η ΚΥΑ του Σεπτεμβρίου φαίνεται να καθιστά την απόκτηση νομικού καθεστώτος στην Ελλάδα υποχρεωτική πτυχή της εγγραφής και δραστηριοποίησης μίας οργάνωσης στην ελληνική επικράτεια, όμως δεν είναι δεδομένο ότι όλες οι οργανώσεις έχουν νομικό καθεστώς εντός χώρας. Από τις 70 που ερωτήθηκαν, οι 22 δήλωσαν ότι δεν είχαν τέτοιο καθεστώς, αλλά είχαν εγγραφεί σε άλλη χώρα. Η νομοθεσία απαιτεί επίσης διετή έλεγχο των οικονομικών του (ελληνικού) νομικού προσώπου, κάτι επίσης προβληματικό για πολλούς οργανισμούς. Οι 18 από τις 43 οργανώσεις που έχουν νομικό καθεστώς στην Ελλάδα δεν το έχουν για περισσότερο από δύο χρόνια. «Αυτό οδηγεί σε μια παράδοξη κατάσταση όπου οι οργανώσεις δεν μπορούν να συμμορφωθούν με την υποχρέωση εγγραφής επειδή η οργάνωση δεν έχει νομικό καθεστώς για τουλάχιστον δύο χρόνια, αλλά επίσης δεν μπορεί να εργαστεί για τουλάχιστον δύο χρόνια στην επικράτεια της Ελλάδας επειδή η οργάνωση δεν είναι εγγεγραμμένη. Αρκετές οργανώσεις ζήτησαν από το υπουργείο Μετανάστευσης διευκρινίσεις σχετικά με αυτό το παράδοξο, αλλά οι απαντήσεις επανέλαβαν το άρθρο του νόμου που απαιτεί διετή έλεγχο».

Σύμφωνα με πληροφορίες του inside story, το συγκεκριμένο ζήτημα γνωστοποιήθηκε από μέλη ΜΚΟ των οποίων η αίτηση έχει απορριφθεί γι’ αυτόν τον λόγο σε δια ζώσης συνομιλία που είχαν με στέλεχος του υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου κατά τη διάρκεια πρόσφατης επίσκεψής του στη Λέσβο. Το συγκεκριμένο στέλεχος φέρεται να τους διαβεβαίωσε προφορικά ότι η διετία δεν αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση εγγραφής στο μητρώο και τους ζήτησε να του αποστείλουν email γνωστοποιώντας του το ζήτημα γραπτώς.

Η εγγραφή στο μητρώο θέτει επίσης περιορισμούς στα φυσικά και νομικά πρόσωπα με τα οποία μπορεί να συνάπτει η οργάνωση συμβάσεις οποιουδήποτε είδους (π.χ. αποκλείονται φυσικά πρόσωπα που συμμετέχουν στα όργανα διοίκησης των ΜΚΟ ή νομικά πρόσωπα που ελέγχονται από αυτά τα άτομα). Αυτοί οι περιορισμοί, αναφέρει η έρευνα, επηρεάζουν δυσανάλογα τη δραστηριότητα μικρότερων ΜΚΟ και ομάδων βάσης που βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στους εθελοντές. Αυτοί οι τύποι οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών αποζημιώνουν συχνά ιδρυτικά μέλη ή άτομα από το διοικητικό τους συμβούλιο που εργάζονται στο πεδίο για να εγγυηθούν τη συνέχεια και τη σταθερότητα των έργων. Οι οργανώσεις δήλωσαν ότι «αυτή είναι μια πολύ παράλογη απαίτηση και στοχεύει ομάδες βάσης, πολλές από τις οποίες εξακολουθούν να έχουν ακόμα εμπλεκόμενους σε μεγάλο βαθμό ιδρυτές της οργάνωσης» και ότι αυτή η απαίτηση «θα σημαίνει ότι βασικά πρόσωπα της οργάνωσης μας δεν μπορούν να συνεχίσουν να εργάζονται και η παροχή υπηρεσιών μας ενδέχεται να μην είναι πια δυνατή».

Ένας μεγάλος αριθμός ανταποκριθέντων στην έρευνα της Choose Love συμφωνεί ότι κάποια μορφή εποπτείας, συντονισμού και ρύθμισης από τις αρχές είναι απαραίτητη και μάλιστα ευπρόσδεκτη, όμως το 85% των οργανώσεων που ρωτήθηκαν φοβούνται ότι η νομοθεσία στην τρέχουσα μορφή της θα αποθαρρύνει την άσκηση της ελευθερίας του συνεταιρίζεσθαι. Οι οργανώσεις ανέφεραν ότι οι απαιτήσεις εγγραφής είναι μεροληπτικές και επαχθείς, ενώ φαίνεται να υπάρχει γενική δυσπιστία για τις προθέσεις των αρχών. Οργανώσεις εξέφρασαν την ανησυχία ότι οι απαιτήσεις εγγραφής «θα χρησιμοποιηθούν για τον περιορισμό της κοινωνίας των πολιτών και για να απαλλαγούν από ανεπιθύμητες οργανώσεις στην Ελλάδα» και αποτελούν μια «απόπειρα πρόληψης ή παρεμπόδισης της λειτουργίας ΜΚΟ». Αρκετές οργανώσεις που ρωτήθηκαν ανέφεραν ότι η διαδικασία εγγραφής έχει πολιτικά κίνητρα και ο πολιτικός λόγος υποδηλώνει ότι μπορεί να υπάρχει ένα απώτερο κίνητρο για τις απαιτήσεις εγγραφής.

Η Νέα Δημοκρατία προεκλογικά, περιγράφοντας το κυβερνητικό της σχέδιοΈτοιμοι να αλλάξουμε την Ελλάδα. Βασικοί άξονες του σχεδίου μας για το μεταναστευτικό/προσφυγικό ζήτημα, έκανε λόγο για «αυστηρή οριοθέτηση του ρόλου των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων» συμπληρώνοντας ότι προκύπτει σοβαρό θέμα με τη λειτουργία δεκάδων ΜΚΟ, «καθώς και “εθελοντών” που αυτοβούλως έρχονται να βοηθήσουν». Επίσης αναφερόταν σε «ανεξέλεγκτη δράση πολλών εξ αυτών», που οδήγησε «σε φαινόμενα παραπληροφόρησης, εκμετάλλευσης, υποκίνησης εξεγέρσεων και καταλήψεων, έλλειψης συνεργασίας των προσφύγων και μεταναστών με τις ελληνικές αρχές». «Εκτός από κακή εικόνα για τη χώρα προκύπτει και μείζον θέμα εθνικής ασφάλειας από τη δράση αυτών των ομάδων (…)». Στόχος της Νέας Δημοκρατίας, όπως έγραφε προεκλογικά, «θα είναι η δραστηριοποίηση στο πεδίο μόνο οργανώσεων και φορέων που έχουν λάβει σχετική πιστοποίηση από τις ελληνικές αρχές και μόνο εκεί που οι ελληνικές αρχές κρίνουν ότι αυτές θα μπορούσαν να συνεισφέρουν».

«Η προηγούμενη κυβέρνηση είχε παραδώσει τα κλειδιά στις ΜΚΟ, οι οποίες και χειρίζονταν ευρωπαϊκά κονδύλια. Όλο αυτό το διάστημα, έχουν προσλάβει χιλιάδες μετακλητούς υπαλλήλους. Ουσιαστικά, ο ΣYΡΙΖΑ είχε ιδιωτικοποιήσει την διαχείριση του μεταναστευτικού ζητήματος. Τώρα, ανακτούμε τον έλεγχο και αποκαθιστούμε την διεθνή μας αξιοπιστία» δήλωνε ο υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου Νότης Μηταράκης τον Ιούνιο του 2020Νότης Μηταράκης: «Παίρνουμε από τις ΜΚΟ τον έλεγχο του μεταναστευτικού» | Euronews.com από το βήμα της Βουλής.

«Προχωρήσαμε στην τοποθέτηση (σ.σ.: μετακλητού) Ειδικού Γραμματέα στο υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου για να εποπτεύει αποτελεσματικά το νέο Μητρώο (σ.σ.: μελών και φορέων). Ενισχύουμε έτσι τη λογοδοσία και την εκούσια συμμόρφωση. Όποιος δεν συμμορφώνεται με τις νέες απαιτήσεις, θα διαγράφεται (…)» συμπλήρωσε.

Έναν μήνα πριν από τις δηλώσεις Μηταράκη, τον Μάιο του 2020Για παραβίαση δικαιωμάτων σε διατάξεις του μεταναστευτικού ν/σ κάνουν λόγο πέντε ΜΚΟ | Μακεδονία, σε διαδικτυακή συζήτηση με θέμα το νομοσχέδιο για το άσυλο (με το οποίο εισήχθη και το μητρώο μελών ΜΚΟ), ο διευθυντής της οργάνωσης «HumanRights360», Επαμεινώνδας Φαρμάκης, είχε τονίσει ότι οι οργανώσεις είχαν ζητήσει να γίνει το μητρώο μελών των ΜΚΟ. Ωστόσο, σχετικά με τα κονδύλια που έχουν διατεθεί στην Ελλάδα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή από το 2015 και έπειτα, που, όπως είπε, ανέρχονται σε περίπου τρία δισ. ευρώ, ανέφερε ότι περίπου 1 δισ. διοχετεύτηκε σε διεθνείς οργανισμούς και οργανώσεις και «σε αυτό το ποσό υπήρχε όσο το δυνατόν μεγαλύτερη διαφάνεια, με ανεξάρτητους ελεγκτικούς μηχανισμούς και προϋπολογισμούς και απολογισμούς από τις οργανώσεις, οπότε ξέρουμε αναλυτικά πού πήγαν αυτά τα χρήματα». Αντίθετα, για τα χρήματα που έχουν απορροφηθεί από το ελληνικό Δημόσιο «δεν υπάρχει όλα αυτά τα χρόνια καμία αναφορά σε κανένα διαδικτυακό τόπο των υπουργείων ή στη Διαύγεια για το πού έχουν πάει αυτά τα ποσά». Πρόσθεσε δε ότι «η προσπάθεια θέσπισης του μητρώου ΜΚΟ και οι πολιτικές δηλώσεις για την έλλειψη διαφάνειας στις ΜΚΟ μεταθέτουν το πρόβλημα της αδιαφάνειας του ελληνικού Δημοσίου προς τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών».

Ενστάσεις και έντονες ανησυχίες δεν εκφράζονται μόνο από την πλευρά των θιγόμενων ΜΚΟ εντός ελληνικών συνόρων, αλλά και από ευρωπαϊκά όργανα και θεσμούς.

Πρόσφατη μελέτη Protecting civil society space: strengthening freedom of association, assembly and expression and the right to defend rights in the EUτου Οκτωβρίου 2020 για λογαριασμό της Επιτροπής Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, που στην περίπτωση της χώρας μας εστιάζει στις αλλαγές της νομοθεσίας για το μητρώο των ΜΚΟ του προσφυγικού, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η Ελλάδα (μαζί με την Ουγγαρία και την Πολωνία) συγκαταλέγεται μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ που έχουν εκδώσει νόμους που δεν ανταποκρίνονται στα διεθνή, περιφερειακά και κοινοτικά πρότυπα ελευθερίας του συνεταιρίζεσθαι.

Με το θέμα έχει ασχοληθεί διεξοδικά και το Συμβούλιο Εμπειρογνωμόνων για το Δίκαιο των ΜΚΟ του Συμβουλίου της Ευρώπης. Σε γνωμοδότηση τουOPINION ON THE COMPATIBILITY WITH EUROPEAN STANDARDS OF RECENT AND PLANNED AMENDMENTS TO THE GREEK LEGISLATION ON NGO REGISTRATION | EXPERT COUNCIL ON NGO LAW τον Ιούλιο του 2020, που εξετάζει τη συμβατότητα των ελληνικών νομοθετικών διατάξεων για το μητρώο των ΜΚΟ με τα ευρωπαϊκά πρότυπα και τις βέλτιστες πρακτικές, κάνει λόγο για χρονοβόρες, επαχθείς και δαπανηρές απαιτήσεις για την εγγραφή ΜΚΟ και μεμονωμένων ατόμων στο μητρώο. Μεταξύ άλλων αναφέρει επίσης ότι «[Οι] διατάξεις θα έχουν σημαντικές ανασταλτικές επιπτώσεις στο έργο της κοινωνίας των πολιτών λόγω του σημαντικού αριθμού των ΜΚΟ που είναι πιθανό να μην ολοκληρώσουν τη διαδικασία εγγραφής είτε επειδή δεν πληρούν τις προϋποθέσεις για εγγραφή ή πιστοποίηση για επίσημους λόγους, επειδή απορρίπτονται από τους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων για την αποτυχία συμμόρφωσης με τα υπερβολικά ευρέα κριτήρια εγγραφής ή πιστοποίησης ή επειδή εξαιρούνται από τη διαδικασία εγγραφής επειδή κρίνεται ότι είναι υπερβολικά επαχθής, δεν επιθυμούν να κοινοποιήσουν προσωπικά δεδομένα ή δεν είναι πεπεισμένες ότι υπάρχει εύλογη πιθανότητα εγγραφής ή πιστοποίησης».

Σε εκτενή ανακοίνωσήΕΛΛΑΔΑ: Ο ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΜΚΟ ΣΤΟΥΣ ΤΟΜΕΙΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΑΣΥΛΟΥ ΑΠΕΙΛΕΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ της η Διεθνής Αμνηστία επισημαίνει ακόμη μία προβληματική παράμετρο: την χωρίς αιτιολόγηση διαφορετική και ενδεχομένως μεροληπτική μεταχείριση των ΜΚΟ του προσφυγικού σε σύγκριση με ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται σε άλλα πεδία. Για παράδειγμα, οι οργανισμοί και τα ιδρύματα που παρέχουν υπηρεσίες κοινωνικής μέριμνας (σε τομείς όπως η προστασία παιδιών, ατόμων με αναπηρία, ηλικιωμένων και ατόμων με χρόνιες ιατρικές παθήσεις) υποχρεούνται επίσης να καταχωρίσουν τα δεδομένα τους σε ηλεκτρονικό μητρώο, όμως απαιτούνται πολύ πιο περιορισμένες πληροφορίες.

Το Συμβούλιο Εμπειρογνωμόνων επανήλθε τέλη Νοεμβρίου του 2020 (μετά την τελευταία ΚΥΑ του Σεπτεμβρίου δηλαδή) με προσθήκη στη γνωμοδότησή τουADDENDUM TO THE OPINION ON THE COMPATIBILITY WITH EUROPEAN STANDARDS OF RECENT AND PLANNED AMENDMENTS TO THE GREEK LEGISLATION ON NGO REGISTRATION | EXPERT COUNCIL ON NGO LAW, όπου τονίζει πως ο αντίκτυπος αυτών των (σ.σ.: αυξημένων) απαιτήσεων (για την εγγραφή και την ταυτόχρονη πιστοποίηση) θα είναι ιδιαίτερα σοβαρός για τις ενδιαφερόμενες ΜΚΟ παρά τον δηλωμένο στόχο της υπουργικής απόφασης. Όπως αναφέρει μεταξύ άλλων:

«Αντί να βελτιστοποιήσει τις υπηρεσίες τους, η υπουργική απόφαση 10616/2020 καθιστά σχεδόν αδύνατον για τις ΜΚΟ που εργάζονται στους τομείς του ασύλου, της μετανάστευσης και της κοινωνικής ένταξης να παρέχουν οποιεσδήποτε υπηρεσίες και εμποδίζει την πρόσβασή τους σε κρατική και κοινοτική χρηματοδότηση. Αντί να εγγυηθεί τα δικαιώματα των προσφύγων και άλλων μεταναστών, η επίμαχη υπουργική απόφαση αφαιρεί ένα βασικό μέσο με το οποίο τα δικαιώματά τους ήταν δυνατό να τηρηθούν. Αγνοεί τον κρίσιμο ρόλο που διαδραματίζουν οι ΜΚΟ στην ενίσχυση της πρόσβασης των προσφύγων και άλλων μεταναστών στα ανθρώπινα δικαιώματά τους. Αντί να ενισχύσει τη μεγαλύτερη διαφάνεια ως προς τον τρόπο λειτουργίας των ΜΚΟ, η υπουργική απόφαση δεν αντιμετωπίζει ένα βασικό πρόβλημα: την έλλειψη διαφάνειας και τις σημαντικές πιθανότητες αυθαίρετης λήψης αποφάσεων σε συνδυασμό με την απουσία αποτελεσματικής προσφυγής σε διαδικασίες επανεξέτασης, που σχετίζονται με αποφάσεις απόρριψης εγγραφής ή πιστοποίησης».

Να σημειωθεί ότι «παραδοσιακά», από την αρχή ύπαρξης του σχετικού μητρώου το 2016, οι πράξεις απόρριψης ή εγγραφής μιας ΜΚΟ (πλην μόλις οκτώ εξαιρέσεων που δημοσιεύθηκαν το 2017) δεν αναρτώνται στη Διαύγεια.

Το θέμα φαίνεται να παρακολουθεί στενά και η Κομισιόν. Όπως γράφει σε απάντησή τηςAnswer for question P-005656/2020 προς την ευρωβουλευτή Τίνεκε Στρικ (Πράσινοι, Ολλανδία), με ημερομηνία 15 Ιανουαρίου: «Η Επιτροπή ανησυχεί για την πίεση και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν σήμερα οι μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) σε ολόκληρη την Ένωση. Οι ΜΚΟ διαδραματίζουν βασικό ρόλο στην προάσπιση των κοινών αξιών και των θεμελιωδών δικαιωμάτων πάνω στα οποία βασίζεται η ΕΕ. (…) Όπως αναφέρεται στο κεφάλαιο για την ΕλλάδαΚεφάλαιο για την κατάσταση του κράτους δικαίου στην Ελλάδα | Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην έκθεση για το κράτος δικαίου, που δημοσιεύθηκε στις 30 Σεπτεμβρίου 2020, η Επιτροπή παρακολουθεί στενά τις νομοθετικές εξελίξεις στην Ελλάδα σχετικά με τη μετανάστευση και το άσυλο, συμπεριλαμβανομένων και των υποχρεώσεων εγγραφής που επιβάλλονται σε ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στον εν λόγω τομέα. Η Επιτροπή θα συνεργαστεί με τις ελληνικές αρχές για την εξέλιξη αυτών των πορισμάτων. Η Επιτροπή παρακολουθεί επίσης την εφαρμογή αυτής της νομοθεσίας και αξιολογεί τη συμβατότητά της με το κοινοτικό δίκαιο, συμπεριλαμβανομένου του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ. Με βάση τα αποτελέσματα της αξιολόγησης, η Επιτροπή θα αποφασίσει για τις επακόλουθες ενδεδειγμένες ενέργειες, σύμφωνα με την εφαρμοστική πολιτική της».

Όπως αναφέρει στο inside story η Έλλη Κριωνά-Σαράντη, νομική συντονίστρια της HIAS Ελλάδος, του ελληνικού παραρτήματος της διεθνούς ΜΚΟ HIAS που προσφέρει δωρεάν νομική και ψυχοκοινωνική βοήθεια σε πρόσφυγες, «η εν λόγω ΚΥΑ υιοθετήθηκε χωρίς καμία διαβούλευση με τους εμπλεκόμενους φορείς και σε πλήρη περιφρόνηση των συστάσεων έγκριτων φορέων, όπως το Συμβούλιο Εμπειρογνωμόνων για το Δίκαιο των ΜΚΟ του Συμβουλίου της Ευρώπης και η Διεθνής Αμνηστία. Οι προβλεπόμενες ρυθμίσεις θίγουν τον πυρήνα του δικαιώματος του συνεταιρίζεσθαι όπως αυτό έχει διαμορφωθεί από τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και από το Δικαστήριο της ΕΕ και είναι δεδομένο ότι θα οδηγήσουν σε σωρεία καταδικαστικών αποφάσεων. Ρυθμίσεις όπως η δυνατότητα απενεργοποίησης των φυσικών προσώπων αλλά και των ίδιων των ΜΚΟ από το Μητρώο για τον μόνο λόγο ότι δε γνωστοποίησαν, και μάλιστα εντός 24 ωρών, «οποιαδήποτε μεταβολή που αφορά στα προσωπικά στοιχεία» των φυσικών προσώπων, ουδόλως μπορούν να θεωρηθούν ως κατάλληλες και αναγκαίες για το δημόσιο συμφέρον. Αντίθετα, γίνονται αντιληπτές ως μια επιπλέον εκδήλωση εμπαιγμού και στοχοποίησης της Κοινωνίας των Πολιτών που δραστηριοποιείται στο πεδίο του μεταναστευτικού, σε συνέχεια της ευρύτερης ρητορικής κατά αυτών των οργανώσεων ιδίως από το 2020 και μετά. Η δε δυνατότητα απόρριψης της εγγραφής μιας ΜΚΟ και των φυσικών προσώπων κατά τη διακριτική ευχέρεια του Ειδικού Γραμματέα Συντονισμού Εμπλεκομένων Φορέων, ακόμα και αν πληρούν όλα τα κριτήρια εγγραφής, ουδόλως συμβιβάζεται με την αρχή της χρηστής διοίκησης που οφείλει να διέπει τη δράση του Δημοσίου στα σύγχρονα δημοκρατικά Κράτη Δικαίου».

Την ίδια στιγμή δεν είναι λίγες οι οργανώσεις που εκφράζουν ανησυχία για το απόρρητο και την προστασία ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων των μελών τους.

Σύμφωνα με τη δικηγόρο Γιώτα Μασουρίδου, που εκπροσωπεί το Σωματείο Βάσης Εργαζομένων στις μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΣΒΕΜΚΟ), το σωματείο εργαζομένων στη ΜΚΟ Άρσις και το Σωματείο Βάσης Εργαζομένων στον χώρο της ψυχικής υγείας, απεξάρτησης, κοινωνικής πρόνοιας και ειδικής αγωγής, «ο υπουργός με την ΚΥΑ θέσπισε, πέραν του περιεχομένου και του σκοπού του νόμουΝόμος 4686/2020 που θεσπίζει το Μητρώο Μελών ΜΚΟ, την υποχρεωτική επεξεργασία ευρείας κλίμακας προσωπικών δεδομένων των εργαζόμενων από τις εργοδότριες ΜΚΟ και το υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου, που αποκαλύπτουν την πολιτική και κοινωνική δραστηριότητα των εργαζομένων και θέσπισε την υποχρεωτική επεξεργασία ποινικών μητρώων των εργαζομένων παρά το γεγονός ότι η εν λόγω υποχρέωση δεν θεσπίζεται με τυπικό νόμο και το συγκεκριμένο υπουργείο δεν είναι αρμόδιο για θέματα απασχόλησης, κοινωνικής ασφάλισης ή πρόληψης εγκλημάτων και προστασίας της δημόσιας ασφάλειας». Όπως εξηγεί στο inside story, «δυνάμει της ΚΥΑ, ο Ειδικός Γραμματέας επαληθεύει τα υποβληθέντα στοιχεία των εργαζομένων με όλες τις αρμόδιες κρατικές αρχές, συνεκτιμά τα προσκομιζόμενα δικαιολογητικά με στοιχεία που αφορούν στην προσωπικότητα και την μέχρι τότε δράση των εργαζομένων, λαμβάνει πληροφορίες από κάθε αρμόδια αρχή και κατά την διακριτική του ευχέρεια, απορρίπτει ή κάνει δεκτή την αίτηση εγγραφής των εργαζομένων στο Μητρώο Μελών ΜΚΟ. Η όλη διαδικασία είναι αυθαίρετη και παραβιάζει τα συνταγματικά δικαιώματα των εργαζομένων και τον ΓΚΠΔ. Η παροχή εργασίας λοιπόν, στον ιδιωτικό τομέα, τελεί εφεξής, υπό τη συνεχή επίβλεψη και άδεια μετακλητού οργάνου του Υπουργείου».

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση εργαζομένου σε ΜΚΟ με βεβαρημένο ποινικό μητρώο, που απολύθηκε τον Ιανουάριο του 2021 διότι όπως ισχυρίζεται τον ενημέρωσε ο εργοδότης του τηλεφωνικώς ότι δεν πληρούνται από μέρους του οι προϋποθέσεις και τα δικαιολογητικά εγγραφής στο Μητρώο Μελών Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων. Ο εν λόγω εργαζόμενος περιγράφοντας σε δημόσια ανάρτηση την υπόθεσή του ισχυρίζεται ότι αυτό που αμαύρωσε το ποινικό του μητρώο ήταν η συμμετοχή του «στα κινήματα και στους κοινωνικούς αγώνες». Όπως υποστηρίζει όλα ξεκίνησαν τον Μάιο του 2010 όταν συνελήφθη μετά τη διάλυση της πορείας κατά της ψήφισης του πρώτου μνημονίου. Ο πρώην εργαζόμενος της ΜΚΟ ισχυρίζεται ότι οι αστυνομικοί τον ξυλοκόπησαν και ενώ ήταν ακινητοποιημένος στο έδαφος «φύτεψαν» ενοχοποιητικά στοιχεία στο σακίδιό του (τρία κομμάτια μάρμαρο). Με βάση τη δικογραφία που συντάχθηκε, κατηγορήθηκε για διατάραξη ειρήνης, σύσταση ομάδας που προσέφυγε σε βίαιες πράξεις – βανδαλισμούς και απρόκλητη σωματική βλάβη εις βάρος των αστυνομικών. Το 2017 το δικαστήριο τον έκρινε ένοχο για απρόκλητη σωματική βλάβη κατα συρροή και του επέβαλε συνολική ποινή φυλάκισης επτά μήνες με τριετή αναστολή. Η απόλυσή του από τη ΜΚΟ, λόγω μη εκπλήρωσης των προϋποθέσεων εγγραφής στο μητρώο μελών, ήρθε δύο μήνες προτού λήξει η αναστολή του.

Η Ειδική Γραμματεία Συντονισμού Εμπλεκόμενων Φορέων ιδρύθηκε τον Φεβρουάριο του 2020 εξαιτίας της ιδιαίτερης εθνικής και κυβερνητικής σημασίας «[..]του συντονισμού των εμπλεκόμενων, δημοσίων και ιδιωτικών, φορέων για την αντιμετώπιση του μεταναστευτικού και προσφυγικού προβλήματος». Ο μετακλητός προϊστάμενός της διορίστηκεΔιορισμός του Ευάγγελου-Απόστολου Κωνσταντίνου ως μετακλητού Ειδικού Γραμματέα της Ειδικής Γραμματείας Συντονισμού Εμπλεκομένων Φορέων του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου | Διαύγεια με κοινή απόφαση του Πρωθυπουργού και του υπουργού Νότη Μηταράκη. Σύμφωνα με τον νόμο για το επιτελικό κράτος (άρθρο 42Νόμος 4622/2019), με την απόφαση σύστασης μίας Ειδικής Γραμματείας πρέπει να καθορίζονται: (α) η θητεία του Ειδικού Γραμματέα, (β) οι υπηρεσίες που συστήνονται ή μεταφέρονται μαζί με το προσωπικό στην Ειδική Γραμματεία, (γ) η μεταβίβαση αρμοδιοτήτων και εξουσίας τελικής υπογραφής εφόσον αυτό κρίνεται απαραίτητο. Ωστόσο τίποτα από αυτά δεν έγινε στην περίπτωση της Ειδικής Γραμματείας Συντονισμού Εμπλεκόμενων Φορέων, η οποία στερείται πλήρους διοικητικής ιεραρχίας. Σε αυτήν υπάγεται μόνο μία Μονάδα Μητρώου Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων, που ιδρύθηκε τον Δεκέμβριο του 2020.

Όμως αυτή η λεπτομέρεια αποτελεί το μικρότερο πρόβλημα. Σύμφωνα με τη Διεθνή Αμνηστία,Ελλάδα: Ο κανονισμός για τις ΜΚΟ στους τομείς μετανάστευσης και ασύλου απειλεί την κοινωνία των πολιτών | Διεθνής Αμνηστία οι εξουσίες του Ειδικού Γραμματέα είναι διατυπωμένες αόριστα, επιτρέποντας υψηλό βαθμό διακριτικής ευχέρειας, και είναι ανοιχτές σε κατάχρηση ή χρήση με αυθαίρετο τρόπο. Ταυτόχρονα, η ΚΥΑ «δημιουργεί μια κατάσταση στην οποία άτομα και οργανώσεις κινδυνεύουν να αποκλειστούν από το Μητρώο με βάση ευρέα και μεροληπτικά κριτήρια, και μπορεί ακόμη και να χρησιμοποιηθεί ως μορφή αποσιώπησης των ΜΚΟ και των μελών τους που ενδέχεται να αυτολογοκρίνονται από τον φόβο ότι θα χάσουν την εγγραφή τους εάν ασκήσουν κριτική στις αρχές, έχοντας έτσι τρομακτικές επιπτώσεις στις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και στους υπερασπιστές/ριες των ανθρώπινων δικαιωμάτων».

Το Συμβούλιο Εμπειρογνωμόνων για τη Νομοθεσία των ΜΚΟ, στη γνωμοδότηση του Ιουλίου προειδοποιούσε επίσης για την πιθανότητα αυθαίρετων απορρίψεων αιτήσεων εγγραφής και πιστοποίησης φορέων και μελών λόγω αόριστων, εξαιρετικά επιλεκτικών και ανοικτών κριτηρίων, από υπεύθυνους λήψης αποφάσεων οι οποίοι στερούνται ανεξαρτησίας από την κυβέρνηση.

Σύμφωνα με τη Γιώτα Μασουρίδου, «με τις διατάξεις της ΚΥΑ και του οργανισμού του υπουργείου ο υπουργός, κατά παραβίαση της αρχής της νομιμότητας και του ίδιου του νόμου περί επιτελικού κράτους, αναδιάρθρωσε αυθαιρέτως την αρμόδια, σύμφωνα με τον νόμο, υπηρεσία για την τήρηση και λειτουργία του Μητρώου, αφαιρώντας αρμοδιότητες από δημόσιους υπαλλήλους και απονέμοντας ευρύτατες αποφασιστικές αρμοδιότητες σε μετακλητά όργανα όπως ο Ειδικός Γραμματέας Συντονισμού Εμπλεκομένων Φορέων».

Την ίδια στιγμή πολλοί ερωτηθέντες στην έρευνα της Choose Love ανησυχούν για τη διακριτική ευχέρεια που παρέχεται στις αρχές από τη νομοθεσία και την ικανότητά τους να αποφασίζουν εάν η οργάνωση είναι «ευεργετική». Μία οργάνωση συνόψισε αυτή την ανησυχία δηλώνοντας ότι οι απαιτήσεις εγγραφής θα μπορούσαν να «παρέχουν τη δυνατότητα στην κυβέρνηση να λογοκρίνει το έργο μας. Εάν χρησιμοποιηθεί αυθαίρετα, ενδέχεται να μην είμαστε σε θέση να επικρίνουμε πολιτικές και ζητήματα που αντιμετωπίζουν οι αιτούντες άσυλο και οι πρόσφυγες». Τον Ιανουάριο του 2021 απορρίφθηκαν αιτήσεις για εγγραφή τουλάχιστον έξι οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και υπάρχουν ενδείξεις ότι οι αρχές έχουν ήδη ασκήσει τη διακριτική τους ευχέρεια ώστε να αποφασίζουν για την αποτελεσματικότητα, την αποδοτικότητα, την καταλληλότητα και το έργο αυτών των οργανώσεων, κατά το δοκούν.