Πώς να διαφυλάξουμε την ψυχική υγεία των παιδιών στην καραντίνα
Η προϊσταμένη της Υπηρεσίας Παιδιών και Εφήβων της Α’ Πανεπιστημιακής Ψυχιατρικής Κλινικής του ΕΚΠΑ, Ελένη Λαζαράτου, μας δίνει πολύτιμες συμβουλές για τη διαχείριση της δύσκολης αυτής περιόδου με τρόπο που θα ωφελήσει, αντί να τραυματίσει τα παιδιά.
Ηδιακεκριμένη παιδοψυχίατρος και καθηγήτρια της Ιατρικής Σχολής Ελένη Λαζαράτου μού έστειλε το βιβλίο της, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Παρισιάνου, λίγο πριν μπει και η Ελλάδα στη περιπέτεια του Covid-19. Με κέντρισε αμέσως ο τίτλος: Γονείς και Παιδιά:Υπευθυνότητα-Κατανόηση-ΑγάπηΣτις εκδόσεις Παρισιάνου.
Διαβάζοντάς το και γνωρίζοντας την εμπειρία της κ. Λαζαράτου (έχει συμμετάσχει σε διεθνή ερευνητικά προγράμματα που αφορούν την παιδοψυχιατρική ενώ έχει στο ενεργητικό της πάνω από 100 δημοσιεύσεις και δύο βιβλία), το θεώρησα ένα εξαιρετικά χρήσιμο εγχειρίδιο για τον κάθε γονέα. Ο λόγος είναι ότι απαντά σε πολλά ερωτήματα όσων μεγαλώνουν παιδιά και προσπαθεί να μεταδώσει με τρόπο προσιτό κάποιες ειδικές γνώσεις, τόσο ως προς τη φυσιολογική ψυχολογική ανάπτυξη των παιδιών όσο και ως προς τα πιθανά προβλήματα που μπορούν να παρουσιαστούν κατά τη διάρκεια της αναπτυξιακής πορείας.
Έτσι, στις ζοφερές αυτές ημέρες, όπου ένας αόρατος εχθρός απειλεί εμάς και τα παιδιά μας, αποφάσισα να επικοινωνήσω με τη συγγραφέα για να προσαρμόσει όσα χρήσιμα διαβάζουμε στο βιβλίο της στην επικαιρότητα και να απαντήσει σε απορίες που απασχολούν τους περισσότερους γονείς αυτόν τον καιρό.
Με ένα αισιόδοξο μήνυμα ξεκίνησε η συνομιλία με την κ. Λαζαράτου: με την ευχή της να μετατρέψουμε αυτό που ζούμε τώρα από δοκιμασία σε ευκαιρία. «Ίσως είναι η στιγμή να στραφούμε στα παιδιά μας» είπε. «Είμαστε πλέον όλη την ημέρα μαζί τους. Σε κανονικούς καιρούς δεν μας βλέπουν και δεν τα βλέπουμε αρκετά. Ας προσπαθήσουμε να καλύψουμε το κενό μιλώντας και κάνοντας πράγματα μαζί τους. Ας τα καθησυχάσουμε, είναι κι εκείνα τρομαγμένα. Δίνοντάς τους προσοχή, παίρνουμε δύναμη. Προστατεύοντάς τα, κερδίζουμε εμείς εμπιστοσύνη στον εαυτό μας. Βοηθώντας τα να νικήσουν τους φόβους τους».
Της απηύθυνα κάποια ερωτήματα που μου μετέφεραν μητέρες.
Ενημερώνουμε τα παιδιά και τους εφήβους με ανάλογο για την ηλικία τους τρόπο σχετικά με τα πραγματικά γεγονότα. Η απόκρυψη της κρίσης και η προσπάθεια διατήρησής της ως «μυστικού» μεταξύ των ενηλίκων μπορεί να έχει σύνθετες επιπλοκές. Τα παιδιά αντιλαμβάνονται από την πρώτη στιγμή τις μεγάλες αλλαγές που επισυμβαίνουν στην καθημερινότητά τους και οι ενήλικες χρειάζεται να ερμηνεύσουν τα γεγονότα, ώστε να μην αφεθεί το έργο της ερμηνείας αποκλειστικά στον χώρο της φαντασίας των παιδιών. Χρειάζεται λοιπόν να εξηγηθούν σε απλή και κατανοητή γλώσσα σύνθετες έννοιες, αλλά κυρίως η αναγκαιότητα επιβολής μέτρων περιοριστικών της ελευθερίας τους.
Καλό είναι να προστατεύουμε τα παιδιά και τους εφήβους από την υπερβολική έκθεση σε ειδήσεις, εικόνες και πληροφορίες σχετικά με την πανδημία Covid-19. Συμβουλεύουμε κατάλληλα τους εφήβους μεγαλύτερης ηλικίας σχετικά με μια ελεγχόμενη έκθεση σε ένα ή δύο μέσα, την αξιοπιστία και ασφάλεια των οποίων θα έχουμε προηγουμένως συζητήσει μαζί τους. Αποφεύγουμε την απευθείας έκθεση στη ροή των ειδήσεων των παιδιών μικρότερης ηλικίας. Οι συζητήσεις των μεγάλων καλό είναι να αποφεύγονται μπροστά στα παιδιά και οι πληροφορίες, όπως ήδη αναφέρθηκε, να δίνονται με τρόπο που αντιστοιχεί στην ηλικία τους.
Καμπάνια του υπουργείου Υγείας της Ινδίας.
Υπάρχει περίπτωση η κατάσταση αυτή να προκαλέσει στο μέλλον φοβίες, αγχώδεις διαταραχές και άλλες παθήσεις σε κάποια παιδιά και πώς μπορούμε να τις προλάβουμε ;
Πρέπει να δράσουμε με τέτοιον τρόπο ώστε η κατάσταση αυτή να μην αποτελέσει ψυχικό τραύμα για τα παιδιά. Κατ’αρχήν θα πρέπει να εξασφαλίζουμε την παραμονή των παιδιών κοντά στην οικογένεια και τους γονείς τους. Αποφεύγουμε τον αποχωρισμό των παιδιών από τα πρωταρχικά πρόσωπα φροντίδας τους με κάθε τρόπο.
Επιδιώκουμε επίσης να μην υπάρξουν μεγάλες αλλαγές στην καθημερινή ρουτίνα για τα παιδιά, ιδιαίτερα για όσο διάστημα διαρκεί η αποχή από την οργανωμένη εκπαιδευτική διαδικασία του σχολείου. Για παράδειγμα η διατήρηση μιας σταθερής ώρας πρωινής έγερσης, μεσημεριανού γεύματος, ξεκούρασης, εκπαιδευτικής δραστηριότητας και νυχτερινής κατάκλισης βοηθά τα παιδιά να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες που διαμορφώνονται, χωρίς να τις θεωρήσουν σαν μια τεράστια αλλαγή στη ζωή τους.
Οι εφιάλτες εκφράζουν τον φόβο των παιδιών και συναισθήματα που δεν μπορούν να επικοινωνήσουν. Βοηθάμε τα παιδιά να βρουν αποτελεσματικούς τρόπους να εκφράσουν λεκτικά τα συναισθήματα, όπως το άγχος ή τον φόβο τους. Στα μικρότερα παιδιά μπορεί το παιχνίδι ή η ζωγραφική να διευκολύνουν τη διαδικασία αυτή. Τα παιδιά αισθάνονται ανακουφισμένα, όταν εκφράζουν και μοιράζονται τα συναισθήματά τους σε ένα ασφαλές και προστατευμένο περιβάλλον. Προσφέρουμε στα παιδιά μια προοπτική για το μέλλον, εξηγώντας τους ότι οι επιδημίες έχουν μια αρχή, μια μέση και ένα τέλος.
Εξασφαλίζουμε για τα παιδιά μια ισορροπημένη διατροφή, καλή υγιεινή ύπνου και τουλάχιστον την ελάχιστη απαραίτητη φυσική δραστηριότητα, ανάλογα με την ηλικία τους. Συνιστάται η αποφυγή κατανάλωσης μεγάλων ποσοτήτων ζάχαρης, αναψυκτικών και έτοιμου φαγητού από τα παιδιά. Ακόμη και μέσα στο σπίτι μπορεί να εξασφαλιστεί μια μέτρια φυσική άσκηση για τους εφήβους και ένα κινητικό παιχνίδι για τα μικρότερα παιδιά.
Υπάρχουν παντού οδηγίες για την απασχόληση των παιδιών στο σπίτι. Το καλύτερο όμως είναι να επιστρατεύσουμε τη φαντασία και τη δημιουργικότητά μας.
Μεριμνούμε για την παροχή κατάλληλων και επαρκών ερεθισμάτων και ιδιαίτερα ενθαρρύνουμε συνεχώς και ενεργητικά το παιχνίδι. Διευκολύνουμε τα παιδιά να αναπτύξουν τη δημιουργικότητά τους και να διαχειριστούν τον χρόνο τους. Είναι σημαντική η αναζήτηση κάποιων δραστηριοτήτων με εκπαιδευτικό χαρακτήρα για τα παιδιά, χωρίς όμως να προσπαθούμε να υποκαταστήσουμε το σχολικό πρόγραμμα.
Ας δούμε ακόμη μια φορά την καταπληκτική ταινία Η ζωή είναι ωραία, στην οποία ο Ρομπέρτο Μπενίνι νικάει τη φρίκη των στρατοπέδων συγκέντρωσης παίζοντας με τον τετράχρονο γιό του. Όταν η πραγματικότητα μας επιβάλλεται με την αγριότητά της, ο μόνος τρόπος να βοηθήσουμε τα παιδιά να την αντιμετωπίσουν είναι να συνεργαστούμε μαζί τους και να μετατοπιστούμε σε κάτι άλλο. Το χιούμορ, η εφευρετικότητα, η αστείρευτη διάθεση για ζωή είναι αχτίδες φωτός ακόμη και στην πιο ζοφερή πραγματικότητα.
Τα παιδιά είναι φυσιολογικό σε αυτήν την κατάσταση, που αλλάζει την ζωή τους, να παρουσιάζουν ευερεθιστότητα, θυμό, γκρίνια , αντιθετική συμπεριφορά. Αν όμως οι γονείς δουν ότι με την πάροδο των ημερών τέτοιες συμπεριφορές επιδεινώνονται, αν υπάρχει έντονος φόβος του παιδιού για την ασθένεια ή τη ζωή του ίδιου και της οικογένειάς του, αν παρατηρηθούν διαταραχές του ύπνου και της διατροφής, τότε καλό είναι να ζητηθεί η γνώμη του ειδικού.
Κατά τη διάρκεια στρεσογόνων περιόδων τα παιδιά συχνά προσκολλώνται εντονότερα στους γονείς και μπορεί να γίνονται περισσότερο απαιτητικά. Εάν τα παιδιά σας έχουν ανησυχίες, συζητώντας μαζί τους θα μετριαστεί το άγχος τους. Τα παιδιά παρατηρούν τις συμπεριφορές και τα συναισθήματα των ενηλίκων, ώστε να εξάγουν συμπεράσματα σχετικά με τρόπους διαχείρισης των δικών τους συναισθημάτων σε κρίσιμες περιόδους.
Όσο πιο ψύχραιμοι είναι οι γονείς, τόσο το καλύτερο είναι για τα παιδιά. Οι γονείς επίσης οφείλουν να προστατεύουν την υγεία τους. Τα παιδιά χρειάζονται έναν κατά τον δυνατόν υγιή και δυνατό ενήλικα δίπλα τους. Ταυτόχρονα η φροντίδα του γονέα για την ατομική του υγεία θα λειτουργήσει και ως πρότυπο μίμησης για τα παιδιά για την προάσπιση της δικής τους υγείας. Ας υιοθετήσουμε λοιπόν τα μέτρα που επιβάλλονται μαζί με τα παιδιά μας – αναλαμβάνοντας τις ευθύνες μας και κάνοντάς τα και εκείνα υπεύθυνα.
*Ευχαριστώ τις Αλεξία, Γαλήνη και Ευδοκία για τη συνεισφορά τους.
