Διεθνής συναγερμός έχει σημάνει για τον κίνδυνο μιας επισιτιστικής κρίσης λόγω της αδυναμίας της Ουκρανίας να εξάγει εκατομμύρια τόνους σιτηρών μέσω των αποκλεισμένων λιμανιών της. Σε αυτό το πλαίσιο καταβάλλονται διεθνείς προσπάθειες για να ανοίξουν τα λιμάνια της ή να αναζητηθούν άλλοι διάδρομοι. Μόνο έτσι θα απελευθερωθούν περίπου 22 εκατ. τόνοι αποθηκευμένων σιτηρών για εξαγωγή, ώστε να αναμένεται και η συγκομιδή του καλοκαιριού. Όμως όσο περνούν οι ημέρες η κατάσταση γίνεται ολοένα και πιο απελπιστική.

Τεράστιες ποσότητες κινδυνεύουν να καταστραφούν καθώς είναι παγιδευμένες στις αποθήκες της Ουκρανίας. Ο αποκλεισμός των ουκρανικών λιμανιών στη Μαύρη Θάλασσα, από όπου εξάγεται το μεγαλύτερο μέρος του σιταριού εμποδίζει τις εξαγωγές στις διεθνείς αγορές. Η ουκρανική παραγωγή αποτελεί το 9% της παγκόσμιας προσφοράς σιτηρών. 

Η κατάσταση αυτή έχει προκαλέσει πανικό σε φτωχές χώρες όπως στη Βόρεια Αφρική και της Μέσης Ανατολής που βασίζονται στις εισαγωγές σιτηρών από την Ουκρανία και αντιμετωπίζουν ήδη ελλείψεις τροφίμων.

Την ίδια στιγμή η Ουκρανία κατηγορεί τη Ρωσία ότι ότι έκλεψε «πολλές εκατοντάδες χιλιάδες τόνους» σιτηρών σε ουκρανικές περιοχές υπό ρωσική κατοχή. «Προσωπικά το ακούω από πολλούς ιδιοκτήτες σιλό στα κατεχόμενες από τους Ρώσους περιοχές. Αυτό είναι ξεκάθαρη ληστεία. Και αυτό συμβαίνει παντού σε κατεχόμενα εδάφη», δήλωσε τον Απρίλιο ο υπουργός Γεωργίας της Ουκρανίας Mykola Solskyi.

Ρωσική απάντηση

Ωστόσο, το Κρεμλίνο αρνείται τους ισχυρισμούς της Ουκρανίας, λέγοντας ότι δεν γνώριζε από πού προέρχονται τέτοιες πληροφορίες. Την Τετάρτη 9 Ιουνίου, κατά τη διάρκεια επίσκεψης στην Άγκυρα, ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ ρωτήθηκε μάλιστα σχετικά από Ουκρανό δημοσιογράφο.

«Είμαι από τη δημόσια τηλεόραση της Ουκρανίας, θέλω οπωσδήποτε να κάνω μια ερώτηση!» είπε. «Εκτός από δημητριακά, τι άλλα αγαθά κλέψατε από την Ουκρανία και σε ποιον τα πουλήσατε;» ρώτησε ο δημοσιογράφος. Με ένα χαμόγελο, ο Λαβρόφ απάντησε: «Δεν εμποδίζουμε το σιτάρι. Για να φύγει από τα λιμάνια, ο κ. Ζελένσκι πρέπει να δώσει την εντολή, αυτό είναι όλο», πρόσθεσε. Η Ρωσία, από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς σιτηρών στον κόσμο, επιρρίπτει την ευθύνη για την επισιτιστική κρίση στις κυρώσεις που της έχει επιβάλει η Δύση και περιορίζουν τις δικές της εξαγωγές σιτηρών.

► Διαβάστε επίσης: «Χρυσά» παιχνίδια με την πείνα στο καζίνο των τροφίμων

Οι χάρτες του σιταριού

Η παγίδευση του σιταριού όμως δεν είναι το μόνο πρόβλημα, όπως αναφέρει ο Guardian που κατέγραψε τα λιμάνια μεταφοράς του ουκρανικού σιταριού, καθώς εκφράζονται ανησυχίες για το πόσο σιτάρι μπορεί να παράγει η Ουκρανία στο μέλλον. Ο πόλεμος έχει διαταράξει την περίοδο φύτευσης και οι σοδειές φέτος θα μπορούσαν να είναι κατά 1/3 χαμηλότερες από το 2021. Επιπλέον, οι ελλείψεις σε εργατικό δυναμικό λόγω των μαχών καθώς και οι νάρκες που τοποθετήθηκαν στη μισή χώρα οδηγούν εκ των πραγμάτων σε περιορισμένη έως και αδύνατη, σε κάποιες περιπτώσεις, συγκομιδή.


1. Πριν από τον πόλεμο, τα χωράφια της Ουκρανίας ήταν βασική πηγή σιταριού και άλλων βασικών προϊόντων

Μέχρι τη ρωσική εισβολή, η περιοχή της Μαύρης Θάλασσας αύξανε τις εξαγωγές της, ανταγωνιζόμενη τους κορυφαίους εξαγωγείς στη Βόρεια Αμερική και τη δυτική Ευρώπη.

Η Ρωσία και η Ουκρανία αντιπροσώπευαν σχεδόν το 30% του παγκόσμιου σιταριού, το 75% του ηλιελαίου και το 20% του καλαμποκιού, κυρίως ως ζωοτροφή. Μπορεί άλλες χώρες να έχουν μεγαλύτερη σοδιά, όπως για παράδειγμα η Κίνα που είναι η μεγαλύτερη στον κόσμο με παραγωγή σχεδόν 80% πάνω από τη Ρωσία, αλλά αυτές κρατούν πολύ μεγάλο μέρος της παραγωγής για εγχώρια κατανάλωση.


2. Η ρωσική εισβολή έχει διαταράξει τη γεωργία

Λόγω του αποκλεισμού, τα τεράστια σιλό σιταριού της Ουκρανίας είναι ακόμα γεμάτα από την τελευταία συγκομιδή, αλλά η χώρα χρειάζεται εξαγωγές για επανεκκίνηση της οικονομίας, ώστε να μπορέσει να αποθηκεύσει την επόμενη σοδειά που θα έρθει.

Επιπλέον, τα λιμάνια της Ρωσίας έχουν επηρεαστεί από τις ασφαλιστικές εταιρείες που χαρακτηρίζουν το μεγαλύτερο μέρος της βόρειας Μαύρης Θάλασσας και της Θάλασσας του Αζόφ ως περιοχές υψηλού κινδύνου. Πλέον, το εμπόριο είναι επισφαλές για τα πλοία και τα πληρώματα, αυξάνοντας συνεπώς το κόστος των ασφαλίστρων. Μπορεί η Ουκρανία να άρχισε να μεταφέρει ορισμένες εξαγωγές σιδηροδρομικώς μέσω γειτονικών χωρών, αλλά αυτές αποτελούν μόλις το 15% αυτών που θα είχε αποστείλει δια θαλάσσης.


3. Τρόφιμα που παράγονται στην Ουκρανία εξάγονταν στο παρελθόν μέσω των λιμανιών της στη Μαύρη Θάλασσα

Η διαδρομή από τη Μαύρη Θάλασσα, μέσω του στενού του Βοσπόρου και προς τη Μεσόγειο ήταν τόσο βολική που το σιτάρι από την Ουκρανία και τη Ρωσία κυριαρχούσε στις εξαγωγές στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική, όπου το ψωμί είναι ένα φθηνό και κρίσιμο βασικό προϊόν. Οι αποστολές σιτηρών από οπουδήποτε αλλού θα διαρκούσαν πολύ περισσότερο και θα είχαν υψηλότερο κόστος.


4. Ο ναυτικός αποκλεισμός εμποδίζει τις εξαγωγές να φύγουν από τη χώρα

Ενδεικτικά, ορισμένες χώρες της Βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής έλαβαν, κατά μέσο όρο, περισσότερο από το 30% των εισαγωγών σιταριού τους από τη Ρωσία και την Ουκρανία μεταξύ 2016 και 2021. Σε διάστημα πέντε ετών, η Αίγυπτος προμηθεύτηκε το 82%, ο Λίβανος το 81% και η Τουρκία το 79% από τις δύο χώρες.


5. Το εμπόριο προς τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική επηρεάζεται

Μέχρι στιγμής έχουν αποφευχθεί ελλείψεις σιταριού. Μετά από μια αρχική επιβράδυνση, οι ρωσικές εξαγωγές επανήλθαν, φτάνοντας λίγο περισσότερο από 3 εκατομμύρια τόνους τον Απρίλιο, με λιγότερο από τις μισές να πηγαίνουν στην Τουρκία και το Ιράν και παρόμοιο ποσό σε αδήλωτους προορισμούς.

Οι πιο εξαρτημένες χώρες, όπως η Αίγυπτος, η οποία είναι ο μεγαλύτερος εισαγωγέας σιταριού στον κόσμο, αναζήτησαν επειγόντως εναλλακτικές πηγές από τους δικούς τους αγρότες και από το εξωτερικό, αλλά αυτές είναι ακριβότερες και μπορεί να περιλαμβάνουν πιο δύσκολα logistics ναυτιλίας.

Ενδεικτικά, η Αίγυπτος που αποφάσισε να εισάγει σιτάρι από τη Γαλλία, τη Ρωσία και τη Βουλγαρία, της κόστισε 50% περισσότερο από ό,τι πριν από τον πόλεμο. Γι΄αυτό και χρειάζεται μια μακροπρόθεσμη λύση εκτός αν ανοίξουν τα λιμάνια της Ουκρανίας.


6. Η Τουρκία, η Αίγυπτος και ο Λίβανος έλαβαν περίπου το 80% του σιταριού τους από τη Ρωσία και την Ουκρανία μαζί

Πριν από τη ρωσική εισβολή, οι χώρες της Βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής αντιμετώπιζαν ήδη σοβαρές δυσκολίες. Ο εμφύλιος πόλεμος είχε διαταράξει τις προμήθειες τροφίμων στη Συρία και την Υεμένη. Ο ΟΗΕ έχει επανειλημμένα προειδοποιήσει για λιμό στην Υεμένη, μια χώρα που ελάμβανε περίπου το 30% του σιταριού της από την Ουκρανία. Αυτό έχει πλέον σταματήσει, ενισχύοντας την τραγική κατάσταση της Υεμένης.

Οργανώσεις έχουν προειδοποιήσει ότι το αυξανόμενο κόστος των βασικών αγαθών και οι περικοπές στους προϋπολογισμούς θα μπορούσαν να σημαίνουν ότι θα μπορούν να διαθέσουν λιγότερη τροφή στους πρόσφυγες και σε εκτοπισμένους από τους πολέμους. Την ίδια στιγμή οι αποστολές του ΟΗΕ για τη Συρία και την Υεμένη υποχρηματοδοτούνται.


7. Η Συρία, ο Λίβανος και η Υεμένη είναι οι χώρες που κινδυνεύουν περισσότερο στην περιοχή για επισιτιστική ανασφάλεια

Σοβαρή ανησυχία υπάρχει και για τον Λίβανο που βρίσκεται σε οικονομική κρίση. Πέρυσι, ο πληθωρισμός ήταν ο υψηλότερος στον κόσμο και τα βασικά τρόφιμα αυξήθηκαν κατά 351%.

Η Τυνησία, η οποία εισάγει περίπου το μισό σιτάρι της από την Ουκρανία, αντιμετώπιζε, μαζί με την Αίγυπτο, ήδη αυξανόμενες τιμές των τροφίμων. Εκφράζονται φόβοι ότι το κόστος του ψωμιού, το οποίο επιδοτείται από την κυβέρνηση και στις δύο χώρες, θα αυξηθεί τη στιγμή που η χώρα έχει μια εύθραυστη οικονομία, με υψηλή ανεργία και μεγάλα χρέη.


8. Οι τιμές του καλαθιού τροφίμων του Παγκόσμιου Επισιτιστικού Προγράμματος αυξήθηκαν στις περισσότερες χώρες

Παράλληλα, οι αυξανόμενες τιμές των καυσίμων και της ενέργειας και ο αντίκτυπος της πανδημίας επιδεινώνουν τη διακοπή των εξαγωγών σιταριού. Οι τιμές στο καλάθι τροφίμων του Παγκόσμιου Επισιτιστικού Προγράμματος (WFP) αυξήθηκαν σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική, όπου δραστηριοποιείται ο οργανισμός μεταξύ Δεκεμβρίου 2021 και Μαρτίου 2022.

Πριν από την εισβολή, το WFP είχε ήδη μειώσει τον αριθμό των ανθρώπων που μπορεί να ταΐσει στην Υεμένη από 13 εκατομμύρια σε 8 εκατομμύρια και έχει προειδοποιήσει για επιπλέον περικοπές εκτός εάν λάβει περισσότερη χρηματοδότηση.


9. Η διακοπή της ναυτιλίας αναμένεται να επιδεινώσει την επισιτιστική ασφάλεια στην ανατολική Αφρική

Οι ναυτιλιακές διαδρομές που εξυπηρετούν τη Μέση Ανατολή εκτείνονται επίσης πέρα από την Ερυθρά Θάλασσα και κάτω από την ανατολική ακτή της Αφρικής. Το Σουδάν βασίζεται πιο άμεσα στη Ρωσία και την Ουκρανία, όπου προμηθεύεται το 58% των εισαγωγών σιταριού του. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, οι τιμές του σιταριού στη χώρα είναι τώρα 180% υψηλότερες σε σύγκριση με πέρυσι και περίπου το 30% των ανθρώπων θα χρειαστούν βοήθεια.

Ο ΟΗΕ έχει προειδοποιήσει ότι η διακοπή της ναυτιλίας θα επιδεινώσει την επισιτιστική ασφάλεια στην Αιθιοπία, την Κένυα και τη Σομαλία. Η Σομαλία έλαβε περισσότερο από το μισό σιτάρι της από την Ουκρανία το 2020. Αν και άλλα δημητριακά καταναλώνονται ευρέως, το σιτάρι αποτελεί το 1/3 των δημητριακών που καταναλώνονται στην ανατολική Αφρική, αλλά το 84% του εισάγεται, σύμφωνα με τον ΟΗΕ.


10. Η επισιτιστική ασφάλεια στην ανατολική Αφρική βρισκόταν σε σημείο κρίσης πριν από την πανδημία

Η Ανατολική Αφρική και το Κέρας της Αφρικής αντιμετώπιζαν σοβαρή επισιτιστική ανασφάλεια πριν από την εισβολή. Οι επαναλαμβανόμενες αποτυχημένες βροχοπτώσεις απειλούν τη χειρότερη ξηρασία των τελευταίων 40 ετών, η οποία ήδη προκαλεί μαζικούς εκτοπισμούς και απειλεί με λιμό καθώς οι καλλιέργειες αποτυγχάνουν και τα ζώα πεθαίνουν.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία σημαίνει υψηλότερες τιμές για τους καταναλωτές παγκοσμίως, αλλά και υψηλότερες τιμές για ανθρωπιστικές υπηρεσίες που βοηθούν τους ανθρώπους που αντιμετωπίζουν ξηρασία στην ανατολική Αφρική.

Οι ακριβότερες εισαγωγές επιβαρύνουν επίσης περισσότερο τους προϋπολογισμούς των κυβερνήσεων στην περιοχή, όπου το δημόσιο χρέος εκτιμάται ότι αυξήθηκε κατά 11% κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Αυτό ώθησε τον Macky Sall, πρόεδρο της Σενεγάλης και πρόεδρο της Αφρικανικής Ένωσης, να επισκεφθεί τη Ρωσία στις 3 Ιουνίου και να ζητήσει από τον Βλαντιμίρ Πούτιν να απελευθερώσει τις ουκρανικές εξαγωγές. Είπε στον Ρώσο πρόεδρο ότι ως αποτέλεσμα υποφέρουν χώρες μακριά από τον πόλεμο.


11. Το WFP ορίζει πλέον όλες τις χώρες της ανατολικής Αφρικής ως υψηλότερου κινδύνου

Το WFP αναφέρει ότι η επισιτιστική ασφάλεια στην περιοχή γίνεται όλο και πιο επισφαλής. Τώρα θεωρεί εννέα χώρες ότι βρίσκονται σε μέτριο ή υψηλό κίνδυνο σοβαρής πείνας, εκφράζοντας ανησυχίες για τη Σομαλία, όπου φέτος περισσότεροι από 500.000 άνθρωποι έχουν εκτοπιστεί λόγω της ξηρασίας.

Το Νότιο Σουδάν έχει επίσης παγιδευτεί σε έναν κύκλο φυσικών καταστροφών και βίας που έχει αναστατώσει τους αγρότες και τους κτηνοτρόφους και έχει διακόψει εν μέρει τη βοήθεια προς τους πιο ευάλωτους. Η ξηρασία, η φτώχεια και ο μεγάλος προσφυγικός πληθυσμός επηρεάζουν την επισιτιστική ασφάλεια στην Ουγκάντα.

► Διαβάστε επίσης: Η «τέλεια καταιγίδα» για δισεκατομμύρια ανθρώπους

Η λύση περνάει από την Τουρκία;

Άραγε υπάρχει φως στο τούνελ; Σύμφωνα με δημοσίευμα της ρωσικής ΙΣΒΕΣΤΙΑ της 10ης Ιουνίου, φαίνεται πως για την απελευθέρωση των εξαγωγών των ουκρανικών σιτηρών, επήλθε συμφωνία μεταξύ Ρωσίας, Ουκρανίας και Τουρκίας.

Το σχέδιο προβλέπει πως οι εξαγωγές θα γίνουν από το λιμάνι της Οδησσού όπου τούρκικα πολεμικά σκάφη θα καθαρίσουν πρώτα τις νάρκες από την περιοχή και στην συνέχεια θα συνοδεύουν τα φορτηγά πλοία ως το συμφωνημένο προκαθορισμένο σημείο στην Μαύρη Θάλασσα, από όπου θα αναλαμβάνουν τα Ρώσικα πολεμικά που θα τα συνοδεύουν ως τον Βοσπόρο. Η εφημερίδα τονίζει πως πέρα από την ασφάλεια που θα τους παρέχεται, θα αποφεύγεται και η όποια προβοκάτσια που μπορεί να επιχειρηθεί.

Ο Ρώσος κυβερνητικός εκπρόσωπος Δ. Πεσκόβ επιβεβαίωσε την ημερομηνία επίσκεψης του Λαβρόφ στην Τουρκία. Στην ίδια σύσκεψη θα παρευρεθεί και ο επικεφαλής της ανθρωπιστικής αποστολής του ΟΗΕ Μάρτιν Γκρίφιθ, ο οποίος -όπως μεταδίδει το Ρόιτερς- από τις 3 Ιουνίου που βρίσκεται στην Μόσχα πίεσε τις Ρώσικές αρχές για να ανοίξει αυτός ο διάδρομος. Άγνωστο παραμένει ακόμη από ποιους θα εκπροσωπηθεί η Ουκρανία.

Οι συνομιλίες πάντως για το άνοιγμα του επισιτιστικού διαδρόμου φαίνεται να είχαν ξεκινήσει από το τέλος Μαΐου, ενώ ο Πούτιν σε τηλεφωνική συνομιλία που είχε με τον Ερντογάν άφησε να εννοηθεί πως η Ρωσία δεν θα προβάλει εμπόδια στο άνοιγμα του διαδρόμου και στην Τούρκικη πρόταση. Όταν οι Ουκρανοί συμφώνησαν να εμπιστευτούν τους Τούρκους και να τους δώσουν τις συντεταγμένες από τα σημεία ναρκοθέτησης η συμφωνία είχε κλειστεί.

Στην συνέχεια ο Τούρκος πρόεδρος ανακοίνωσε την ίδρυση ενιαίου διοικητικού κέντρου από την Ρωσία, Ουκρανία, Τουρκία και ΟΗΕ με έδρα την Κωνσταντινούπολη, που θα έχει την ευθύνη του συντονισμού της επιχείρησης και την εγγύηση για τη απρόσκοπτη λειτουργία του επισιτιστικού διαδρόμου.

Τέλος η ΙΖΒΕΣΤΙΑ κάνει την εκτίμηση, πως ο Πούτιν οδηγήθηκε σε αυτή την απόφαση μετά το ταξίδι του Λαβρόφ στις Αραβικές χώρες, όπου του ασκήθηκε τεράστια πίεση για την εξεύρεση λύσης, καθώς οι περισσότερες από αυτές τις χώρες εξαρτώνται από 60 ως 80% από τα Ρώσικα και Ουκρανικά σιτηρά. Η Αίγυπτος αγόραζε τον Φεβρουάριο με 270 τον τόνο ενώ σήμερα πληρώνει 480.

► Διαβάστε επίστης: «Ξεμένουμε από χρήματα, κι αυτοί από ελπίδα»: Οι επιπτώσεις της παγκόσμιας επισιτιστικής κρίσης

ΠΗΓΗ