Οι Βεντέτες που Αιματοκύλισαν την Κρήτη

Το απόγευμα της περασμένης Κυριακής, ο Μανώλης Στρατάκης, ένας 23χρονος Κρητικός από τα Ανώγεια Ρεθύμνου, έπεσε νεκρός στην περιοχή του Μυλοπόταμου. Ο άτυχος νεαρός έφερε διαμπερές τραύμα στο στήθος και εξέπνευσε κατά τη διακομιδή του στο Βενιζέλειο Νοσοκομείο. Η κηδεία του έγινε τη Μεγάλη Δευτέρα στον ναό του Αγίου Ιωάννη.

Στην Κρήτη έχει σημάνει συναγερμός. Καθώς ο δράστης αναζητείται ακόμα, αστυνομικές δυνάμεις μιλούν επίσημα για τον φόβο του αίματος. Μια ακόμη βεντέτα πλανιέται πάνω από το νησί.

Το αιματοβαμμένο έθιμο της βεντέτας έχει εδώ και αιώνες ξεκληρίσει ολόκληρες οικογένειες, έχει ερημώσει χωριά και έχει οδηγήσει σε αιματηρά μπαράζ αντεκδικήσεων ανάμεσα σε οικογένειες του νησιού.

Η βεντέτα ως μέθοδος απονομής δικαιοσύνης συναντάται για πρώτη φορά στους αρχαίους πολιτισμούς της ανατολικής Μεσόγειου, όπου θεσπίζεται η δικαιϊκή αρχή της ανταπόδοσης. Το «οφθαλμόν αντί οφθαλμού» γίνεται θρησκευτική επιταγή και αποκτά κύρος για τους κοινωνούς του Δικαίου, αφού έτσι το διατάσσουν οι θεοί. Εμφανιζόμενη στον ελλαδικό χώρο ήδη από τα ομηρικά χρόνια, η βεντέτα εμφανίζεται με διάφορες παραλλαγές σε πολλές περιοχές, όπως στη Μάνη, την Κορσική, τη βόρεια Αλβανία και σε κοινότητες Τσιγγάνων.

Αν και οι σύγχρονες κοινωνίες απορρίπτουν την ιδέα της αντεκδίκησης και απονέμουν στο κράτος το αποκλειστικό δικαίωμα απονομής της δικαιοσύνης, η βεντέτα ριζώζει στις κρητικές παραδόσεις, και παραμένει ζωντανή μέχρι τις μέρες μας. Αντιμετωπίζεται στην Κρήτη ως εθιμικό δίκαιο, ως επιβίωση ενός αρχαίου τρόπου απονομής δικαιοσύνης που επιβιώνει και σε νεότερες εποχές. Είναι ενδιαφέρον ότι η αιματοβαμμένη παράδοση εντοπίζεται στους τρεις δυτικούς νομούς του νησιού, το Ηράκλειο, το Ρέθυμνο και τα Χανιά, ενώ το Λασίθι μετέχει μόνο ως ο τόπος στον οποίο αυτοεξορίζονται αυτοί που πρέπει να αποφύγουν τα αντίποινα της δράσης τους. Η βεντέτα είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη στους πληθυσμούς και τα χωριά των ορεινών περιοχών, όπου οι οικογένειες λειτουργούν ως αυτοοργανωμένοι στρατοί. Όταν μία οικογένεια χάνει έναν άνδρα της, χάνει ένα μέρος της δύναμής της, πλήττεται η τιμή της και πρέπει να ανταποδώσει, για να εξισορροπηθεί η κατάσταση. Καθώς το κίνητρο είναι η εξισορρόπηση των δυνάμεων και η δημιουργία του αντίπαλου δέους, συνήθως την πληρώνουν και αθώοι.

Οι παραπάνω αντιλήψεις οδήγησαν στις πιο αιματηρές και μακροχρόνιες βεντέτες που συντάραξαν την κρητική κοινωνία. Μία από τις ιστορικές και σύγχρονες βεντέτες είναι εκείνη ανάμεσα στις οικογένειες των Δικωνυμάκηδων και των Μουζουράκηδων, που ξεπέρασε τα γεωγραφικά όρια της Κρήτης και τελικά οδήγησε στην ερήμωση ενός ολόκληρου χωριού, του Πατήματος. Υπό τον φόβο των αντιποίνων, μέλη των δύο οικογενειών ξεκίνησαν να εγκαταλείπουν μαζικά το χωριό, για να αποφύγουν τα αντίποινα. Τίποτα όμως δεν απέτρεψε την αιματοχυσία.

Η ιδιαιτερότητα στην αλληλοεξόντωση των δύο οικογενειών έγκειται στο ότι ξεκίνησε με την παραβίαση των κανόνων της κρητικής βεντέτας, που απαγορεύουν το θύμα της αιματοχυσίας να είναι γυναίκα. Τον Μάιο του 1994, βρέθηκε στραγγαλισμένη η Φωτούλα Μουζουράκη. Η άτυχη 54χρονη έφερε μάλιστα πάνω της πολλαπλά σημάδια βιασμού. Οι Μιχάλης Δικωνυμάκης και Νίκος Πολλάκης, δράστες του αποτρόπαιου εγκλήματος, εντοπίστηκαν και καταδικάστηκαν σε ισόβια.

Όμως μία δικαστική απόφαση δεν μπορεί να αποδώσει δικαιοσύνη στην Κρήτη. Το έγκλημα ξεπλένεται με αίμα και στους επόμενους έξι μήνες οι οικογένειες έχασαν πολλούς αγαπημένους τους: τον 24χρονο Κώστα Μουζουράκη, γιο της Φωτούλας Μουζουράκη, τον Μανώλη Δικωνυμάκη -τον 54χρονο πατέρα του Μιχάλη Δικωνυμάκη, που εν τω μεταξύ είχε καταδικαστεί για τη δολοφονία της Μουζουράκη- και τον 28χρονο Σήφη Δικωνυμάκη, τον γιο του φονευθέντος Μανώλη και αδερφό του καταδικασθέντος. Το αξιοσημείωτο στους φόνους της παραπάνω βεντέτας είναι ότι πολλά μέλη των οικογενειών είχαν προσπαθήσει να ξεφύγουν από τον φαύλο κύκλο των αντεκδικήσεων, με κάποιους μάλιστα να μεταναστεύουν στο εξωτερικό. Παρόλα αυτά, και σε αντίθεση με τα κρητικά ήθη, οι εχθροί τους ακολούθησαν μακριά από τη Μεγαλόνησο και τους σκότωσαν. Συγκεκριμένα, ο Σήφης Δικωνυμάκης, τραυματίστηκε θανάσιμα, όταν ένα αυτοκίνητο χτύπησε με ιλιγγιώδη ταχύτητα τη μηχανή που οδηγούσε σε δρόμο της Μυτιλήνης. Τον Ιανουάριο του 1999 τα όπλα μίλησαν ξανά, αυτή τη φορά σε κεντρικό δρόμο του Περιστερίου. Θύμα, ο 31χρονος Γιάννης Μουζουράκης, γιος της Φωτούλας Μουζουράκη, και σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις ο φονιάς του Μανώλη Δικωνυμάκη στην Αμαλιάδα.

«Εσείς, μωρέ, δεν ήσασταν άξιοι να κρίνετε τον φονιά». Αυτή η κουβέντα του ηλικιωμένου αγρότη Γιάννη Παπαδόσηφου προς τους δικαστές επρόκειτο να σημαδέψει μία από τις πιο γνωστές βεντέτες της Κρήτης. Λέχθηκε στην αίθουσα του Εφετείου Πειραιά τον Δεκέμβρη του 1988, λίγες στιγμές αφότου ο Γιάννης Παπαδόσηφος είχε σκοτώσει με το όπλο του τον δολοφόνο του γιου του, Γιάννη Βενιεράκη.

Η ιδιαιτερότητα αυτής της βεντέτας βρίσκεται στην ευρηματικότητα του πατέρα που κατόρθωσε να περάσει στη δικαστική αίθουσα το όπλο της αντεκδίκησης. Το έκρυψε το κάτω από τη μεγάλη γενειάδα του, στερεώνοντάς το με τη χοντρή φανέλα του μέσα από το πουκάμισο.

Στην αρχή, ο Παπαδόσηφος δεν είχε το όπλο μαζί του. Το είχε αφήσει οπλισμένο και απασφαλισμένο στο ντουλαπάκι του αυτοκινήτου ενός φίλου του. Κάποια στιγμή βγήκε από την αίθουσα, για να πιει καφέ και όταν γύρισε, έκανε τον ανήμπορο μπροστά στους φρουρούς που του έκαναν σωματική έρευνα. Μία ώρα αργότερα βγήκε έξω πάλι, όμως αυτή τη φορά οι φρουροί δεν του έκαναν έλεγχο. Ήταν η ώρα να δράσει. Λίγο πριν από τις 12 το μεσημέρι, εξήλθε για τελευταία φορά από την αίθουσα, πήρε το όπλο, το έκρυψε κάτω από τα γένια του και μπήκε στην αίθουσα για να εκδικηθεί το χαμό του γιου του.

Ο γιος του Παπαδόσηφου και ο δράστης είχαν μια απλή γνωριμία. Ο δράστης «θόλωσε», όταν έμαθε από κάποια συνδεόμενη με αυτόν γυναίκα ότι ο Μανώλης την είχε συμβουλεύσει να είναι προσεκτική στη σχέση της με τον Βενιεράκη. Ο Βενιεράκης πυροβόλησε τον νεαρό Παπαδόσηφο με δύο σφαίρες στο στήθος, που προκάλεσαν τον ακαριαίο θάνατό του.

Η βεντέτα με τους περισσότερους θανάτους έλαβε χώρα στα Βορίζα, ένα παλιό ριζίτικο χωριό στις παρυφές του Ψηλορείτη. Το αιματηρό δράμα ξετυλίχθηκε το καλοκαίρι του 1955 και μέσα σε δύο ώρες προκάλεσε τον θάνατο έξι ανθρώπων και τον τραυματισμό άλλων 14. Το κακό ξεκίνησε σε στιγμή γλεντιού, στη γιορτή του Αγίου Φανουρίου, όταν το χωριό ήταν ζαλισμένο από το κρασί και την κρητική λύρα.

Πρώτο θύμα ο 38χρονος κτηνοτρόφος και δασοφύλακας Γιάννης Φραγκιαδάκης, τον οποίο σκότωσε με απανωτές μαχαιριές στην πλάτη ο καφετζής και χασάπης Μανούσος Εμμανουήλ Βεϊσάκης. Τα αίτια της διαμάχης τους δεν είναι ξεκάθαρα, όμως σύμφωνα με το δικαστήριο η ένταση μεταξύ θύτη και θύματος προκλήθηκε από μια παράνομη υλοτόμηση του δημόσιου δάσους. Ο πρώτος φόνος πυροδότησε το μακελειό που ακολούθησε, στο οποίο δεν χρησιμοποιήθηκαν μόνο όπλα, αλλά και ρίψη χειροβομβίδας.

Εξαιρετικά άγρια βεντέτα, όπου «ενεπλάκη» και το πατριωτικό συναίσθημα, ήταν εκείνη που έγινε στο Ηράκλειο τον Οκτώβριο του ’45. Μετά την Κατοχή συστάθηκε και συνεδρίαζε επί τρία χρόνια το Ειδικό Δικαστήριο Δωσιλόγων, με σκοπό την τιμωρία όσων συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς. Τότε δικάστηκαν πέντε μέλη της οικογένειας Σωμαράκη από το χωριό Σάρχος, που είχαν είχαν συνεργαστεί με τους κατακτητές. Αν και οι ποινές που επέβαλε το δικαστήριο στους κατηγορούμενους ήταν βαριές —ανάμεσά τους η ποινή του θανάτου και η ισόβια κάθειρξη— οι συγχωριανοί τους θέλησαν να τους εκδικηθούν με τον τρόπο που επέβαλλε η κρητική τιμή. Με δυνατές κλοτσιές έσπασαν την πόρτα του δωματίου όπου κρατούνταν, έβγαλαν μαχαίρια και κατέσφαξαν και τους πέντε Σωμαράκηδες. Στη συνέχεια μάλιστα άνοιξαν τα παράθυρα και πέταξαν στο δρόμο τα κατακρεουργημένα πτώματα, τα οποία ρίχθηκαν σε ένα λάκκο και για τα οποία δεν ακολούθησε καμία θρησκευτική τελετή.

Στην ιστορία για το αιματοκύλισμα που προκάλεσε και τον απροσδόκητο τρόπο με τον οποίο έληξε έχει μείνει η βεντέτα μεταξύ Σαρτζετάκηδων και Πεντάρηδων (ή αλλιώς Πενταράκηδων). Πάνω από 70 χρόνια, από τα μέσα της δεκαετίας του 1910, οι δύο αντίπαλες οικογένειες φόνευαν διαδοχικά η μία μέλη της άλλης για κτηματικές διαφορές στην Κάνδανο Χανίων. Παρά τις διαμεσολαβήσεις για συμφιλίωση και τα συνοικέσια γάμου ανάμεσα στις δύο οικογένειες, το αίμα δεν σταματούσε να τρέχει στο χώμα της Κρήτης και μέλη της οικογένειας Σαρτζετάκη, ανάμεσά τους και ο πατέρας του πρώην Προέδρου της Δημοκρατίας Χρήστου Σαρτζετάκη, αναζήτησαν καταφύγιο σε άλλες περιοχές και πόλεις της Ελλάδας όπως η Θεσσαλονίκη. Η βεντέτα «τερματίστηκε» σιωπηρά το 1985, μετά την χαμό 60 ανθρώπων και από τις δύο οικογένειες. Τότε, όταν προτεινόμενος για την Προεδρία της Δημοκρατίας από το ΠΑΣΟΚ ήταν Χρήστος Σαρτζετάκης, ο βουλευτής Β΄ Πειραιώς και απόγονος της οικογένειας των «αντιπάλων» Ευάγγελος Πεντάρης ψήφισε για την ανάδειξή του απόγονου των προαιώνιων «εχθρών» στο ύπατο πολιτειακό αξίωμα της χώρας.

Στην ατελείωτη λίστα με τις αιματηρές βεντέτες ήταν εκείνες ανάμεσα στις οικογένειες Γρυλλάκη και Συγγελάκη, καθώς και στις οικογένειες Βρέντζου και Παρασύρη, που θεωρούνται από τις κύριες αιτίες συντήρησης του μίσους ανάμεσα στα Ανώγεια και στα Ζωνιανά, χωριά καταγωγής αντίστοιχα των δύο οικογενειών. Ιδιαίτερη μνεία αξίζει να γίνει και στη βεντέτα που αναπτύχθηκε στους κόλπους της οικογένειας Στριλιγκά, ανάμεσα στα πρωτοεξαδέρφια Χαρίδημο «Ζάρφη» Στριλιγκά και Χαρίδημο «Γεωργαλή» Στριλιγκά, που προκάλεσε πολλά θύματα. Αιτία, το ποιος θα διαχειριστεί τα αιγοπρόβατα της οικογένειας.

ΠΗΓΗ