Εγκλήματα πολέμου: Τελικά δικάζονται ποτέ οι υπεύθυνοι;

Πριν απο μερικές ημέρες, όταν οι ουκρανικές δυνάμεις επανέκτησαν την πόλη της Μπούκα βρήκαν τους δρόμους γεμάτους με σωρούς αμάχων, με τα χέρια δεμένα και έχοντας δεχθεί σφαίρες. Επιπλέον, όταν έγινε η πολύνεκρη επίθεση σε σιδηροδρομικό σταθμό, όπου οικογένειες προσπαθούσαν να φύγουν από την περιοχή, δύο λέξεις επανέρχονταν στα χείλη διπλωματών, ηγετών και ομάδων ανθρωπίνων δικαιωμάτων: εγκλήματα πολέμου.

Ενόσω, όμως, ερευνητές «χτενίζουν» την Ουκρανία για αποδείξεις που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε κατηγορίες, αναδύεται ένα γεγονός, το οποίο προκαλεί αμηχανία: Ανεξαρτήτως του πόσο τραγικές είναι οι αποδείξεις, τα μέλη των κυβερνήσεων ουσιαστικά δεν βρίσκονται ποτέ στο εδώλιο των διεθνών δικαστηρίων για συμμετοχή τους στον πόλεμο.

Από τότε που τέθηκαν τα θεμέλια τέτοιου είδους δικαστικών διαδικασιών, στο τέλος του δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, έχουν υπάρξει επιτυχείς δίκες για εγκλήματα πολέμου. Ωστόσο, εάν κανείς εξετάσει το θέμα προσεκτικά, αντιλαμβάνεται ότι υπάρχει ένα μοτίβο αρκετά αποθαρρυντικό για όσους ελπίζουν ότι οι ένοχοι σε αυτόν τον πόλεμο θα αναλάβουν τις ευθύνες τους.

Στην πράξη, η απονομή της δικαιοσύνης για εγκλήματα πολέμου εφαρμόζεται από κατακτητές, όπως συνέβη και στην μεταπολεμική Γερμανία ή το Ιράκ· από νικητές σε εμφύλιους πολέμους, όπως στην Ρουάντα και την Ακτή Ελεφαντοστού· ή από μία νέα κυβέρνηση που ρίχνει την προηγούμενη, όπως στην Σερβία ή την Σιέρα Λεόνε. Αυτοί που φέρουν την ευθύνη ποτέ δεν φτάνουν στο δικαστήριο, εκτός εάν τους παραδόσουν οι ίδιοι οι νικητές του πολέμου ή μίας μάχης για την εξουσία.

Αυτό σημαίνει πως όσο μία κυβέρνηση παραμένει στην εξουσία, κάθε καταγγελία για εγκλήματα πολέμου κατά πάσα πιθανότητα θα είναι περισσότερο συμβολική. Όσοι έχουν αξιώματα φέρονται σαν να μην επηρεάζονται από τους κανόνες του πολέμου, διότι πράγματι πολλές φορές δεν επηρεάζονται.

Εξ ου και επί πολύ καιρό, αυτό ήταν το πρόβλημα που εμπόδιζε τις διεθνείς προσπάθειες για αστυνόμευση των εχθροπραξιών, με πολλές από τις θηριωδίες να μένουν τελικά ατιμώρητες στην Συρία, την Μιανμάρ και πολλές ακόμη περιπτώσεις, όπου όσοι κατηγορούνται παραμένουν στην εξουσία.

Ο πρόεδρος της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι έχει απογοητευτεί από τους περιορισμούς, λέγοντας στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών στις 5 Απριλίου ότι θα μπορούσε κάλλιστα να σταματήσει σταματήσει να συνεδριάζει.

Τα όρια του διεθνούς δικαστικού συστήματος ανατρέχουν στη Δίκη της Νυρεμβέργης στην Γερμανία μετά τον δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η οποία κατέστη βάση για τους κανόνες εν μέσω πολέμου. Έκτοτε, οι διεθνείς συνθήκες και το διεθνές δίκαιο απαγόρευαν μεταξύ άλλων εγκλημάτων, συμπεριλαμβανομένων των βασανιστηρίων, τις εσκεμμένες επιθέσεις σε αμάχους ή στα κέντρα πληθυσμών.

φωτ. αρχείο New York Times

Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, το οποίο και εκδικάζει τα εγκλήματα πολέμου, έχει απαγγείλει κατηγορίες σε 40 άτομα, όλα από την Αφρική. Πολλοί από αυτούς είναι ηγέτες ή επαναστάτες, οι οποίοι έχασαν σε πόλεμο ή σε πραξικοπήματα.

Κάποιοι από όσους ερευνούν τις θηριωδίες στην Ουκρανία δηλώνουν ότι οι υψηλόβαθμοι Ρώσοι αξιωματούχοι ενδέχεται να δικαστούν ερήμην.

Αυτό συνέβη και στον ηγέτη του Σουδάν, Omar al-Bashir, για τον οποίο το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο εξέδωσε εντάλματα σύλληψης το 2009 και το 2010 για εγκλήματα πολέμου. Αυτό ουσιαστικά απαγόρευσε στον Bashir να επισκεφθεί όσες χώρες έδειξαν διάθεση να εφαρμόσουν το ένταλμα.

Οι μεγαλύτερες δυνάμεις του κόσμου έχουν αρνηθεί επανειλημμένως ότι τα διεθνή δικαστήρια μπορούν να επιρρίψουν κατηγορίες στις ίδιες ή τους συμμάχους τους, ακόμη και συμβολικά. Οι ΗΠΑ, η Ρωσία, η Κίνα και η Ινδία έχουν όλες αρνηθεί την δικαιοδοσία του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου.

Παρόλα αυτά, τα διεθνή δικαστήρια μπορούν να παίξουν κάποιον ρόλο.

Αρχικά, η απόδειξη των εγκλημάτων ερήμην μπορεί να βοηθήσει στην επιβεβαίωση των συμβάντων.

Αφότου καταρρίφθηκε ένα εμπορικό αεροσκάφος στην περιοχή των αυτονομιστών στην Ουκρανία το 2014, η δίωξη που ασκήθηκε σε διεθνές επίπεδο, επέρριψε τις ευθύνες σε τέσσερα άτομα, εκ των οποίων οι τρία συνέονταν με τις μυστικές υπηρεσίες της Ρωσίας. Ορισμένοι ζήτησαν να υπάρξει αντίστοιχη προσέγγιση και στον τρέχοντα πόλεμο.

Η απόδειξη της ευθύνης ή ο λόγος ενός έμπιστου διεθνούς δικαστηρίου μπορεί να είναι επίσης χρήσιμο ως εργαλείο ηγεσίας. Ο Ζελένσκι θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει τέτοιου είδους κατηγορίες, ώστε να ασκήσει πίεση στις κυβερνήσεις της Δύσης για στρατιωτική στήριξη.

Τέτοιου είδους περιστάσεις θα μπορούσαν επίσης να ανακουφίσουν τα θύματα, μέσω της αναγνώρισης της οδύνης τους. Όταν δεν υπάρχει επίρριψη ευθυνών, το τραύμα μπορεί να διαρκέσει.

«Ακούσαμε για το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο», δήλωσε στην ελβετική σελίδα Justice Info η Tina Nebieridze, 73χρονη επιβιώσασα της ρωσικής εισβολής στην Γεωργία το 2008.

«Επί 12 χρόνια γελούσαν με εμάς, τόσο η κυβέρνηση όσο και οι άλλοι», δήλωσε η Nebieridze. «Πλέον δεν ελπίζω καθόλου στην δικαιοσύνη».

Copyright:
2022 The New York Times