1.Τον Νοέμβριο του 2015 συμμετείχα σε συνεδρίαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τις μεταναστευτικές ροές στα Δυτικά Βαλκάνια, ως πρόεδρος της Επιτροπής Εθνικής Άμυνας και Εξωτερικών Υποθέσεων της Ελληνικής Βουλής. Εξήγησα ότι η θέση της Ελλάδας με κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ είναι να υποδέχεται τους μετανάστες και να ξεκινά την εξέταση των αιτήσεων ασύλου για όσους θέλουν να μείνουν στη χώρα, ενώ αφήνει άλλους να συνεχίσουν το ταξίδι τους στον Βορρά.

Η αλληλεγγύη απλών πολιτών και των ΜΚΟ εξασφάλισε ότι οι πρόσφυγες ζούσαν σε αξιοπρεπείς συνθήκες. Βουλευτής από βόρεια χώρα μου είπε ότι η ελληνική ακτοφυλακή έπρεπε να «επαναπροωθήσει» τους πρόσφυγες. Εξήγησα ότι τα pushback μπορούν να γίνουν μόνο με «απωθήσεις» που συχνά οδηγούν στη βύθιση των μικρών σκαφών. Η Ελλάδα δεν θα το κάνει. Ο βουλευτής επέμεινε.

Η ακτοφυλακή πρέπει να αποδέχεται τους πρόσφυγες αλλά να απωθεί τους «παράνομους μετανάστες». Εξήγησα ότι το να αποφασίσεις ποιος είναι πρόσφυγας και ποιος οικονομικός μετανάστης στη μέση της φουρτουνιασμένης θάλασσας είναι αδύνατο. Οι πρόσφυγες δικαιούνται να υποβάλουν αιτήσεις ασύλου και να εξεταστούν ατομικά και προσεκτικά. Η υποδοχή και η φροντίδα για τους πρόσφυγες μετέτρεψε την Ελλάδα από «μαύρο πρόβατο» στις αρχές της δεκαετίας του 2010 στη χώρα που έσωσε τη φήμη της Ευρώπης το 2016. Τώρα, οι πρόσφυγες απομακρύνονται με δολοφονικές «απωθήσεις» που γίνονται σχεδόν καθημερινά.

2. Στις 15 Σεπτεμβρίου 2021, ο Sidy Keita από την Ακτή Ελεφαντοστού και ο Didier Kouamou από το Καμερούν, επιβιβάστηκαν σε βάρκα με άλλους σαράντα πρόσφυγες στην Τουρκία  με προορισμό την Ελλάδα. Έφτασαν στη Σάμο αλλά παρά την ειδοποίηση στις αρχές να ξεκινήσουν διαδικασία παροχής ασύλου, είκοσι οκτώ μεταξύ των οποίων ένα μωρό, μικρά παιδιά και μια έγκυος γυναίκα, συνελήφθησαν από τις αρχές που τους έβαλαν σε  βάρκα της ακτοφυλακής και από εκεί σε δύο σωσίβιες λέμβους που απωθήθηκαν προς την Τουρκιά.

Οι υπόλοιποι οκτώ που είχαν κρυφτεί οδηγήθηκαν σε βάρκα και ένας-ένας ρίχτηκαν στην θάλασσα. Ο Ιμπραήμ, που μίλησε στα ΜΜΕ, κολύμπησε απελπισμένα και έφτασε στην τουρκική ακτή. Το σώμα του Keita ξεβράστηκε αμέσως μετά και δύο μέρες αργότερα βρήκαν την Kouamou στην ίδια παραλία. Ο Keita και η Kouamou δεν ήξεραν κολύμπι.[1]

Δημοσιογραφική έρευνα των Lighthouse Reports, Der Spiegel, SRF Rundschau, Republik και Le Monde αποκάλυψε την εμπλοκή της Frontex, ευρωπαϊκής υπηρεσίας ακτοφυλακής και συνοριοφυλακής,  σε συνεργασία με τις Ελληνικές αρχές, σε παράνομες απωθήσεις και επαναπροωθήσεις προσφύγων στο Αιγαίο.

Η βάση δεδομένων της Frontex έχει καταγράφει εμπλοκή της υπηρεσίας σε 222 επιχειρήσεις του Λιμενικού από τον Μάρτιο του 2020 έως τον Σεπτέμβριο του 2021, απελαύνοντας με συνοπτικές διαδικασίες 987 πρόσφυγες, ενώ τα στοιχεία υποδεικνύουν ότι ο αριθμός μπορεί να ξεπερνάει τους 8.300 ανθρώπους.[2] Άλλη έρευνα βρήκε ότι στο 89% των απωθήσεων παρατηρήθηκε «δυσανάλογη και υπερβολική χρήση βίας…η χρήση βίας με καταχρηστικό και παράνομο τρόπο έχει γίνει κανονικότητα». Ο επικεφαλής της Frontex Φαμπρίς Λετζέρι υπέβαλε προχθές την παραίτησή του, για την εμπλοκή της σε pushbacks και τη μεθοδευμένη απόπειρα παραπλάνησης και συγκάλυψης των παραβιάσεων του διεθνούς δικαίου. Αλλά γιατί δίνεται άσυλο σε πρόσφυγες;

3. Μια μικρή ιστορία του ασύλου

Το άσυλο και η προστασία στους κατατρεγμένους έρχεται από παλιά. Ανέκαθεν ναοί και πόλεις αποτελούσαν χώρους προστασίας. Η παράδοση ξεκινάει με τις έξι «πόλεις καταφύγια» στο Δευτερονόμιο της Παλαιάς Διαθήκης και τις τελετουργίες της ικεσίας της Αρχαίας Ελλάδας. Στις Εβραϊκές πόλεις ασύλου μπορούσαν να καταφύγουν όσοι διώκονταν για αδικήματα, συνήθως ανθρωποκτονία.

Οι ιερείς ανέκριναν τον ικέτη και, αν η πράξη δεν ήταν δόλια, η πόλη τον προστάτευε από του συγγενείς του θύματος που ήθελαν να ασκήσουνε το αρχέγονο lex talionis – οφθαλμόν αντί οφθαλμού.

Ανάλογος θεσμός υπάρχει και στην Αρχαία Ελλάδα. Κάποιος που είχε διαπράξει αδίκημα ή διώκονταν μπορούσε να ζητήσει α-συλο, ετυμολογικά μη σύληση, προστασία από βλάβη. Το αίτημα γίνονταν σε ναό ή πόλη, ο ικέτης ακολουθούσε ορισμένη τελετουργία και έμπαινε υπό την προστασία του Ικέσιου Δια. Παραδείγματα ικεσίας υπάρχουν στον Όμηρο ενώ οι Ικέτιδες, το αριστούργημα του Αισχύλου, περιγράφει τις συνθήκες του θεσμού.

Οι πενήντα κόρες του Δαναού ζητούν άσυλο στο Άργος από τον βασιλιά Πελασγό για να αποφύγουν αιμομικτικό γάμο με τους γιούς του Αιγύπτου. Ο φρόνιμος βασιλιάς διστάζει αρχικά φοβούμενος επίθεση των βαρβάρων για να απαγάγουν τις κόρες.  Αλλά αν τις διώξει θα ασεβήσει στον Ξένιο Δία φέρνοντας κατάρα στο Άργος. Ο βασιλιάς  βάζει το ερώτημα στη συνέλευση του δήμου, ο οποίος ψηφίζει να δώσει άσυλο. Η πόλη αποδέχεται τις Δαναΐδες, τις προστατεύει από το κακό και ο αρχαίος Θεός την ευλογεί.

Σε όλη την ιστορία, οι πόλεις συνέχισαν να προσφέρουν άσυλο. Πριν από την εδραίωση της κρατικής κυριαρχίας, Ιταλικές, Χανσεατικές και Οθωμανικές πόλεις – τόποι της πρώιμης ευρωπαϊκής αστικοποίησης – πρόσφεραν καταφύγιο και προστασία στους διωκόμενους. Μετά την παγίωση της κρατικής κυριαρχίας στην νεωτερικότητα, το άσυλο, ως πολιτικό τώρα, γίνεται προνόμιο και ένδειξη της μεγαλοθυμίας του κράτους.

Το διεθνές δίκαιο αναβάθμισε το πολιτικό άσυλο, μετατρέποντάς το σε νόμιμο θεσμό. Το άσυλο νομιμοποιήθηκε και ταυτόχρονα έγινε εργαλείο σε ιδεολογικούς ανταγωνισμούς. Η περίφημη Συνθήκη της Γενεύης για το πολιτικό άσυλο του 1951 ήταν κλασικό δημιούργημα του ψυχρού πολέμου. Ίσχυε μόνο για πρόσφυγες από την Ευρώπη (επεκτάθηκε στην υφήλιο μόλις το 1967) και είχε σαφές ιδεολογικό πρόσημο.

Εισάγεται για να επιτραπεί η είσοδος στη Δύση των διωκόμενων από τα νεοσύστατα κομμουνιστικά καθεστώτα. Αυτός είναι και ο λόγος που οι προβλέψεις της Συνθήκης αναφέρουν ως λόγο απόδρασης από το κράτος της ιθαγένειας τις πολιτικές, θρησκευτικές ή ρατσιστικές διώξεις του αιτούμενου άσυλο. Οι προστατευόμενοι πρέπει να έχουν εγκαταλείψει τη χώρα ιθαγένειάς τους γιατί έχουν «βάσιμο φόβο δίωξης» εξ αιτίας της φυλής, της θρησκείας ή των πολιτικών τους απόψεων.

Η Συνθήκη δημιουργεί μια εξατομικευμένη διαδικασία για την επεξεργασία των αιτήσεων ασύλου, αποκλείοντας όσους φεύγουν για λόγους που δεν περιλαμβάνονται στη Συνθήκη –όπως οι διακρίσεις λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού– ή τους οικονομικούς μετανάστες που εγκαταλείπουν τη χώρα τους για να ξεφύγουν από τη φτώχεια και την εξαθλίωση. Έτσι το πεδίο εφαρμογής και η έκταση του συστήματος ασύλου της Γενεύης περιορίζεται σοβαρά. Περιορίζεται στους λόγους δίωξης που αναφέρονται, δημιουργώντας ένα τεκμήριο μη προστασίας για τους μετανάστες που οι λόγοι φυγής τους δεν περιλαμβάνονται στη Συνθήκη της Γενεύης.

Γίνεται λοιπόν το άσυλο νομικός θεσμός αλλά περιορίζεται ως προς την έκταση και την ένταση του. Ο διαχωρισμός των ανθρώπων που καταφεύγουν σε Ευρωπαϊκές χώρες ανάμεσα σε αυτούς που δικαιούνται να ζητήσουν πολιτικό άσυλο και να λάβουν περιορισμένη προστασία και σε οικονομικούς μετανάστες που δεν προστατεύονται είναι τεχνητός. Οι ιστορικοί του λόγοι δεν ισχύουν πλέον.

Οι άνθρωποι που δραπετεύουν από ένα πόλεμο μπορεί να λάβουν προστασία, εκείνοι που δραπετεύουν από τη φτώχεια δεν μπορούν. Ωστόσο, η ακραία ανισότητα και η φτώχεια σχεδόν πάντα οδηγούν σε πόλεμο που φτωχαίνει περισσότερο τους ανθρώπους σε ένα καταστροφικό φαύλο κύκλο. Επιπλέον, η εξατομικευμένη διαδικασία της Γενεύης δύσκολα μπορεί να αντιμετωπίσει μεγάλες πληθυσμιακές ροές. Θα συνεχίσουμε στο επόμενο.

ΠΗΓΗ